Շվեյկը գնում է վերջին օծում տալու
Ֆելդկուրատ Օտտո Կացը մտախոհ նստած կարդում էր զորանոցից հենց նոր բերված գրությունը։ Դա զինվորական մինիստրության հետևյալ հրամանն էր․
«Սույնով ռազմական մինիստրությունը պատերազմական գործողությունների ընթացքում չեղյալ է համարում զինվորներին վերջին օծում տալու վերաբերյալ մինչ այժմ գործող բոլոր հրամանները։ Ի կատարումն և ի գիտություն զինվորական հոգևորականության սահմանվում են սույն կանոնները.
§ 1. Ռազմաճակատում վերջին օծումը վերացված է։
§ 2. Ծանր հիվանդներին և վիրավորներին չի թույլատրվում վերջին օծում ստանալու համար տեղափոխվել թիկունք։ Զինվորական հոգևոր պաշտոնյաների վրա պարտավորություն է դրվում սույն կանոնը խախտողներին անհապաղ հանձնել համապատասխան զինվորական հիմնարկներին՝ հետագայում նրանց պատժելու համար։
§ 3. Թիկունքային զինվորական հոսպիտալներում վերջին օծում կարելի է կատարել խմբական կարգով, ըստ զինվորական բժիշկների եզրակացության, թե որքանով նշյալ ծեսը չի խախտում հիշյալ հիմնարկների աշխատանքը։
§ 4. Բացառիկ դեպքերում թիկունքային զինվորական հոսպիտալների վարչությունը առանձին անձանց կարող է թույլ տալ թիկունքում վերջին օծում ստանալ։
§ 5. Զինվորական հոգևոր պաշտոնյաները պարտավոր են Զինվորական հոսպիտալների վարչության հրավերով վերջին օծում տալ նրանց, ում որ Վարչությունն առաջարկում է վերջին օծում ընդունել»։
Ֆելդկուրատը մի անգամ էլ կարդաց զինվորական հոսպիտալի այն գրությունը, որով նրան առաջարկվում էր վաղը գնալ Կառլի հրապարակի hոսպիտալը՝ ծանր վիրավորներին վերջին օծում տալու։
― Լսեցեք, Շվեյկ,— ձայն ավեց ֆելդկուրատը,— մի՞թե սա խոզություն չի։ Կարծես ամբողջ Պրագայում միայն մի ֆելդկուրատ կա, և դա ես եմ։ Ինչո՞ւ այնտեղ չեն ուղարկում այն աստվածավախ ֆելդկուրատին, որ վերջերս գիշերեց մեզ մոտ։ Ստիպված ենք գնալ Կառլի հրապարակ վերջին օծում տալու։ Ես նույնիսկ մոռացել եմ, թե դա ինչպես է արվում։
— Ինչ կա որ, մի կատեխիզիս կառնեք, պարոն ֆելդկուրատ։ Մեջը այդ մասին գրված է,— ասաց Շվեյկը։— Կատեխիզիսը հոգևոր հովիվների համար նույնն է, ինչ ուղեցույցը օտարերկրացիների համար… Ա՛յ, օրինակ, Էմաուզի վանքում մի մարդ կար, որ աշխատում էր որպես այգեպանի օգնական։ Նա մտքում դրել էր մոնթ դառնալ, որպեսզի փարաջա ստանա և իր հագուստը չքրքրի։ Դրա համար ստիպված էր կատեխիզիս առնել, և սովորել, թե ինչպես պետք է խաչ հանել երեսին, թե ով մինակս զերծ մնաց առաջին մեղքից, թե ինչ է նշանակում մաքուր խիղճ ունենալ և այդպիսի ուրիշ մանր-մունր բաներ։ Իսկ հետո վերցրել ու թաքուն ծախել էր վանքի բանջարանոցից ստացված վարունգի բերքի կեսը և խայտառակ կերպով վռնդվել վանքից։ Երբ մենք իրար հանդիպում էինք, նա ինձ ասում էր. «Ախր ես այդ վարունգն առանց կատեխիզիսի էլ կարող էի ծախել»։
ՇՎեյկը կատեխիզիս գնեց և բերեց-տվեց ֆելդկուրատին, վերջինս, գիրքը թերթելով, ասաց․
— Ահա՛. վերջին օծում կարող է տալ միայն քահանան և միայն եպիսկոպոսի օրհնած ձիթայուղով։ Ուրեմն, Շվե՛յկ, դուք ինքներդ չեք կարող վերջին օծում տալ։ Հապա կարդացեք լսեմ, թե ինչպես է կատարվում վերջին օծումը։
Շվեյկը կարդաց.
— «…կատարվում է այսպես. քահանան օծում է հիվանդի զգայարանները, միաժամանակ արտասանելով այս աղոթքը. «Այս սուրբ օծման շնորհիվ և իր ամենաբարի ողորմածությամբ թող աստված թողություն տա մեղքերիդ, որ դու գործել ես քո լսողությամբ, տեսողությամբ, հոտառությամբ, ճաշակելիքով, խոսողությամբ, շոշափելիքով և քայլվածքով»։»
— Կուզեի իմանալ,— ասաց ֆելդկուրատը,— թե մարդ ինչպես կարող է մեղք գործել շոշափելիքով։
— Ամեն կերպ, պարոն ֆելդկուրատ։ Ջեռքը կխոթի, օրինակ, ուրիշի գրպանը կամ պարերեկույթներում… Ինքներդ գիտեք, թե այնտեղ ինչ օյիններ են խաղում։
— Իսկ քայլվածքո՞վ, Շվեյկ։
— Եթե, օրինակ, մարդ սկսում է ստից կաղալ, որպեսզի մարդիկ իրեն խղճան։
— Իսկ հոտոտելիքո՞վ։
— Եթե գարշահոտությունից քիթը մի կողմ է դարձնում։
— Լա՛վ, իսկ ճաշակելիքո՞վ։
— Եթե աղջիկների համար բերանի ջուրը գնում է։
— Իսկ խոսվածքո՞վ։
— Դա արդեն լսողության հետ միասին է լինում, պարոն ֆելդկուրատ, երբ մեկը դատարկ-մատարկ դուրս է տալիս, իսկ մյուսը նրան լսում է…
Այդ փիլիսոփայական խորհրդածություններից հետո ֆելդկուրատը լռեց։ Ապա նա նորից դիմեց Շվեյկին.
— Ուրեմն, մեզ եպիսկոպոսի օրհնած ձիթայուղ է հարկավոր։ Ահա ձեզ քսան կրոն, մի շիշ գնեցեք։ Ինտենդանտությունում, երևի այդպիսի ձիթայուղ չկա։
Շվեյկը ճանապարհ ընկավ եպիսկոպոսի օրհնած ձիթայուղ գնելու։ Այդ ձիթայուղն ավելի դժվար էր գտնել, քան Բոժենա Նեմցովայի հեքիաթների անմահական քարը։
Շվեյկն եղավ մի քանի դեղախանութներում, բայց հենց որ նա ասում էր, թե. «Բարի եղեք մի շիշ եպիսկոպոսի օրհնած ձիթայուղ տալ», ամենուրեք կամ ափաշկարա փռթկացնում էին կամ վախեցած թաքնվում վաճառասեղանների հետևում։ Այդ միջոցին Շվեյկը ջանում էր լուրջ երևալ։
Վերջապես, նա որոշեց բախտը փորձել դեղատներում։ Առաջին դեղատանը լաբորանտին պատվիրեցին նրան դուրս վռնդել, երկրորդում ցանկացան հեռախոսով շտապ օգնության կառեթ կանչել, իսկ երրորդում դեղագործը նրան ասաց, թե Դլոուգայա փողոցի Պոլակ ֆիրման, որ յուղեր ու լաքեր է վաճառում, անպայման իր պահեստում նրա ուզաձ ձիթայուղը կունենա։
Դլոուգայա փողոցի Պոլակ ֆիրման ճարպիկ առևտուր անող էր։ Ոչ մի գնորդ այնտեղից չէր հեռացել առանց բավարարված լինելու։ Եթե գնորդը կոպայական բալզամ էր խնդրում, նրա շիշը սկիպիդար էին լցնում, և այդ օյինն անց էր կենում։
Երբ Շվեյկը տասը կրոնի եպիսկոպոսի օրհնած ձիթայուղ խնդրեց, ֆիրմայի տերը գործակատարին ասաց․
— Պան Տաուհեն, նրա շիշը հարյուր գրամ № 3 կանեփի ձեթ լցրեք։
Իսկ գործակատարը, շիշը թղթի մեջ փաթաթելով, Շվեյկին ասաց, ինչպես կպատշաճեր ասել գործակատարին.
— Բարձրորակ ապրանք է։ Եթե պատահի, որ վրձինի, լաքի, օլիֆի կարիք ունենաք, բարեհաճեցեք դիմել մեզ։ Գոհ կմնաք։ Սա սոլիդ ֆիրմա է։
Այդ միջոցին ֆելդկուրատը տանը կատեխիզիսով սերտում էր այն, ինչ սեմինարիայում միտը չէր պահել։
Նրան շատ դուր եկան մի քանի չափազանց սրամիտ արտահայտություններ, որոնց վրա սրտանց ծիծաղեց.
«Վերջին օծումը այլ կերպ կոչվում է վերջնօծում։ «Վերջին օծում» անվանումը ծագում է այն բանից, որ հիշյալը սովորաբար հանդիսանում է վերջինը այն բոլոր օծումներից, որ եկեղեցին կատարում է մարդու վրաս»։
«Վերջին օծում կարող է ընդունել վտանգավոր կերպով հիվանդացած ամեն մի կաթոլիկ քրիստոնյա, որ հասել է գիտակցական տարիքի»։
«Հիվանդը վերջին օծում ընդունում է, երբ ըստ հնարավորին դեռևս ուշքը վրան է»։
Եկավ բամբերը և ֆելդկուրատին մի ծրար բերեց, որով նրան ծանուցում էին, թե վաղը հոսպիտալում վերջին օծմանը ներկա է լինելու «Շարքային զինվորների կրոնական դաստիարակության համար գործող ազնվականուհիների միությունը»։ Այդ միությունը կազմված էր հիստերիկ կանանցից, որոնք հոսպիտալներում զինվորներին բաժանում էին փոքրիկ սրբապատկերներ և «Ասք թագավոր կայսեր համար մեռնող կաթոլիկ զինվորի մասին» բրոշյուրը։ Բրոշյուրի վրա մի գունավոր նկար կար, որը ներկայացնում էր ռազմի դաշտ։ Ամենուրեք ընկած էին մարդկանց ու ձիերի դիակներ, շուռ եկած հանդերձակիր սայլեր, թնդանոթներ՝ դեպի վեր ցցված լաֆետներով։ Հորիզոնում այրվում էր մի գյուղ և շրապնել էր պայթում։ Առջևի պլանում պառկած էր ոտքը կտրված, մեռնող մի զինվոր. նրա վրա խոնարհվել էր հրեշտակը, որը նրան պսակ էր բերել, որի ժապավենի վրա գրված էր․ «Այժմ դու ինձ հետ կլինես դրախտում»։ Ընդ որում մեռնողն երանաբար ժպտում էր, կարծես նրան պաղպաղակ էին մատուցում։
Կարդալով գրությունը, Օտտո Կացը թքեց ու մտածեց. «Համա՜ թե օր է լինելու վաղը»։
Ֆելդկուրատն այդ «խաժամուժին», ինչպես նա անվանում էր հիշյալ Միությունը, ծանոթ էր դեռևս սուրբ Իգնատիոս եկեղեցուց, որտեղ մի ժամանակ զինվորների համար քարոզ էր կարդում։ Այն օրերին նա քարոզի հետ դեռևս մեծ հույսեր էր կապում, իսկ այդ Միությունը սովորաբար նստում էր գնդապետի հետևում։ Մի անգամ քարոզից հետո երկու սևազգեստ լոլոզ ու նիհար կանայք, ձեռքներին տերողորմյաներ, կպան նրա օձիքից և ամբողջ երկու ժամ շաղակրատեցին զինվորների կրոնական դաստիարակության մասին, մինչև որ վերջապես նրան համբերությունից հանեցին ու նա ասաց. «Կներեք, mesdames [Տիկնայք (ֆրանս.)], կապիտանն ինձ սպասում է մի պարտիա «ինը» խաղալու»։
— Ուրեմն, ձիթայուղ ունենք,― ասաց Շվեյկն՝ հանդիսավորապես, վերադառնալով Պոլակի խանութից,— կանեփի ձեթ № 3։ Մի ամբողջ գումարտակի հերիք կանի։ Սոլիդ ֆիրմա է։ Վաճառում է նաև օլիֆ, լաքեր ու վրձիններ։ Բայց մեզ մի զանգակ էլ է հարկավոր։
— Իսկ զանգակն ինչի՞ համար է։
— Ճանապարհին զանգահարելու համար։ Որպեսզի մարդիկ գլխարկները հանեն, երբ մենք կառքով անցնենք աստծո և կանեփի № 3 ձեթի հետ։ Կարգն այդպես է։ Շատ դեպքեր են պատահել, երբ ձերբակալել են այն անձանց, որ դրա վրա ոչ մի ուշադրություն չեն դարձրել և գլխարկները չեն հանել։ Մի անգամ Ժիժկովում ֆարարը ծեծեց մի կույր մարդու, որ նույնպես գլխարկը չէր հանել։ Այդ կույրին, բացի դրանից, դեռ բանտ էլ նստեցրին, որովհետև դատարանում ապացուցվեց, որ նա խուլ ու համր չէ, այլ միայն կույր, և, ուրեմն, զանգակի ձայնը լսել է և ուրիշներին գայթակղության մեջ գցել, թեև դեպքը տեղի էր ունեցել գիշեր ժամանակ։ Պահանջվում է այդ ամենը ճշտիվ կատարել, ինչպես և աստծո մարմնի տոնի օրը։ Ուրիշ ժամանակ մարդիկ մեզ վրա իսկի ուշադրություն չէին դարձնի, իսկ հիմա մեր առաջ գլուխ կխոնարհեն։ Եթե դուք, պարոն ֆելդկուրատ, ոչ մի առարկություն չունեք, ես զանգակը ձեռաց կճարեմ։
Թույլտվություն ստանալուց կես ժամ անց Շվեյկը զանգակը բերեց։
— Պոկեցի «Կրիժիժկով» իջևանատան դարպասի վրայից,— ասաց նա։— Այս զանգակն ինձ վրա նստեց հինգ րոպեի վախ, բացի դրանից, ստիպված եղա շատ սպասել, քանի որ շարունակ մարդիկ էին գնում-գալիս։
― Ես գնում եմ սրճարան, Շվե՛յկ։ Եթե մարդ գալու լինի, թող սպասի։
Ֆելդկուրատի գնալուց մոտավորապես կես ժամ հետո եկավ մի տարեց, ալեհեր ու խստահայաց մարդ, որ իրեն միանգամայն ուղիղ էր պահում։ Նրա ամբողջ տեսքը վճռականություն ու բարկություն էր արտահայտում, և նա բոլորի վրա այնպես էր նայում, որ կարծես ճակատագիրը նրան ուղարկել էր մեր խեղճ մոլորակը ոչնչացնելու և տիեզերքից նրա հետքը ջնջելու։ Խոսում էր կտրուկ, չոր-չոր ու խիստ․
— Տա՞նն է։ Գնացել է սրճարա՞ն։ Խնդրեց սպասե՞լ։ Լա՛վ, կսպասեմ թեկուզ մինչև առավոտ։ Սրճարանի համար փող ունի, իսկ պարտքերը վճարելու համար չունի, հա՞։ Եվ դեռ քահանա՜ է։ Թյո՛ւ։
Եվ նա թքեց խոհանոցի հատակին։
— Պարոն, այստեղ մի՛ թքեք,— ասաց Շվեյկը, հետաքրքրությամբ զննելով նրան։
— Եվ դարձյալ կթեքեմ, տեսեք, ահա՛,— համառորեն ասաց խստաբարո պարոնը, մի անգամ էլ թքելով հատակին։— Ինչպե՞ս չի ամաչում։ Եվ դեռ զինվորական քահանա՜ է։ Խայտառակությո՛ւն։
— Եթե դուք դաստիարակված մարդ եք,— ասաց նրան Շվեյկը,— պետք է թողնեք ուրիշի բնակարանում թքելու ձեր սովորությունը։ Չլինի կարծում եք, թե քանի որ համաշխարհային պատերազմ է, ապա կարող եք ձեզ ամեն ինչ թույլ տալ։ Դուք պետք է ձեզ կարգին պահեք, այլ ոչ թե բոսյակի պես։ Պետք է մարդավարի վարվեք ու քաղաքավարի խոսեք և խուլիգանի պես բերաններդ շաղ չտաք, քաղաքացի՛ ապուշ։
Խստաբարո պարոնը բազկաթոռի վրայից վեր ցատկեց և, ամբողջ մարմնով դողալով, բղավեց.
— Ինչպե՞ս եք համարձակվում։ Ես չդաստիարակվա՞ծ մարդ եմ։ Իսկ ձեր կարծիքով, ես ի՞նչ եմ, հը՞։
— Արտաքնո՛ց։ Ահա թե ինչ եք դուք,— ասաց Շվեյկը, ուղիղ նայելով նրա աչքերին։— Թքում է հատակին, կարծես գտնվում է տրամվայում, գնացքում կամ հասարակական մի այլ վայրում։ Ես միշտ զարմանում էի, թե ինչո՞ւ են այնտեղ ամենուրեք ազդագրեր փակցրել, թե. «Թքելն արգելվում է», բայց հիմա տեսնում եմ, որ դա ձեր պատճառով են արել։ Ինչպես երևում է, ձեզ ամեն տեղ լավ են ճանաչում։
Արյունը խփեց խստաբարո պարոնի երեսին, և նա հայհոյանքների մի տարափ տեղաց Շվեյկի ու ֆելդկուրատի հասցեին։
— Վերջացրի՞ք ձեր ճառը,— հանգիստ հասցրեց Շվեյկը, երբ այցելուն իր խոսքը եզրափակեց այսպես. «Երկուսդ էլ սրիկաներ եք, իրար լավ եք գտել»։― Կամ գուցե նախքան սանդուղքից ցած թռչելը ուզում եք որևէ բա՞ն ավելացնել։
Քանի որ խստաբարո պարոնն այնքան էր սպառել իր պաշարը, որ այլևս ոչ մի տեղին հայհոյանք չէր հիշում ու լռել էր, ապա Շվեյկը որոշեց, որ միտք չունի սպասել նրա հետագա լրացումներին։ Բացեց դուռը, խստաբարո պարոնին կանգնեցրեց երեսը դեպի սանդուղքն արած և… այդ հարվածի համար չէր ամաչի սպորտի վարպետների միջազգային ֆուտբոլային թիմի լավագույն խաղացողն անգամ։
Խստաբարո պարոնի հետևից լսվեց Շվեյկի ձայնը.
— Սրանից հետո կարգին մարդկանց այցի գնալիս ձեզ մարդավարի պահեք։
Խստաբարո պարոնը երկար ժամանակ գնում-գալիս էր լուսամուտի տակ, սպասելով ֆելդկուրատի գալուն։ Շվեյկը լուսամուտը բացեց և սկսեց հետևել նրան։
Վերջապես ֆելդկուրատն եկավ։ Նա հյուրին տարավ իր սենյակը և նստացրեց իր դիմաց։
Շվեյկն անխոս ներս բերեց թքամանը և դրեց հյուրի առաջ։
— Ի՞նչ եք անում, Շվեյկ։
— Համարձակվում եմ զեկուցել, պարոն ֆելդկուրատ, այս պարոնի հետ ես արդեն մի փոքրիկ անախորժություն ունեցել եմ հատակին թքելու պատճառով։
— Մեզ մենակ թողեք, Շվեյկ։ Մենք մի փոքր գործ ունենք։
Շվեյկը ձգվեց զինվորավարի.
— Ճիշտ այդպես, պարոն ֆելդկուրատ, ձեզ մենակ թողնել։
Եվ գնաց խոհանոց։ Այդ միջոցին սենյակում տեղի ունեցավ մի շատ հետաքրքիր խոսակցություն։
— Եթե չեմ սխալվում, դուք եկել եք մուրհակով փող ստանալու, այնպես չէ՞,― հարցրեց ֆելդկուրատն իր հյուրին։
— Այո, հուսով եմ…
Ֆելդկուրատը հառաչեց.
— Մարդ հաճախ այնպիսի վիճակի մեջ է ընկնում, որ նրան մնում է միայն հուսալ։ Ո՜հ, որքան գեղեցիկ է հնչում «հուսալ» բառը «հավատ, հույս, սեր» եռատերևի մեջ, որ մարդուն վեհացնում ու բարձրացնում է կյանքի քաոսից…
— Հուսով եմ, պարոն ֆելդկուրատ, որ այն գումարը…
— Անշո՛ւշտ, հարգելիս,— ընդհատեց նրան ֆելդկուրատը։— Ես կարող եմ մի անգամ էլ կրկնել, որ «հուսալ» բառը մարդուս ուժ է հաղորդում նրա առօրեական պայքարի մեջ։ Դուք ևս մի՛ կորցնեք ձեր հույսը։ Որքա՜ն գեղեցիկ է ունենալ իդեալ, լինել անմեղ, մաքուր էակ, որը մուրհակով փող է պարտք տալիս, և որքա՜ն հրաշալի է, որ նա հույս ունի, թե փողը ժամանակին հետ կստանա։ Որքա՜ն լավ է հուսալ, շարունակ հուսալ, որ ես ձեզ կվճարեմ 1200 կրոն, երբ գրպանումս նույնիսկ հարյուր կրոն չունեմ։
— Այդ դեպքում դուք…— կակազելով թոթովեց հյուրը։
— Այո, դեպքն այդպես է բերել,— պատասխանեց ֆելդկուրատը։
Հյուրի դեմքին նորից համառություն ու չարություն երևաց։
— Պարո՛ն, դա խարդախություն է,— ասաց նա, ոտքի կանգնելով։
― Հանգստացե՛ք, հարգելիս։
— Դա խարդախությո՛ւն է,— բղավեց համառ հյուրը։— Դուք չարաշահեցիք իմ վստահությունը։
— Պարո՛ն,— ասաց ֆելդկուրատը,— ձեզ համար, անշուշտ, օդափոխությունը օգտակար կլինի։ Այստեղ չափազանց տոթ է… Շվեյկ,— ձայն տվեց նա։— Այս պարոնին անհրաժեշտ է մաքուր օդ շնչել։
— Համարձակվում եմ զեկուցել, պարոն ֆելդկուրատ,— լսվեց խոհանոցից,— ես նրան արդեն մի անգամ դուրս եմ արել։
— Կրկնե՛լ,— հրամայեց ֆեքդկուրատը, և հրամանը կատարվեց արագ, հապշտապ ու անխնա։
Սանդուղքի վրայից վերադառնալով, Շվեյկն ասաց.
— Լավ եղավ, որ մենք նրանից ազատվեցինք ավելի շուտ, քան նա կարող էր կռիվ գցել… Մալեշիցիում մի պանդոկապետ կար, մի շատ կարդացած մարդ։ Ամեն դեպքի համար աստվածաշնչից մի խոսք մեջ կբերեր։ Ամեն անգամ, երբ մեկնումեկին պիտի մտրակով ծեծեր, ասում էր. «Ով խարազանն ափսոսում է՝ ատում է իր որդուն, իսկ ով սիրում է նրան՝ պատժում է ժամանակին։ Ես քեզ ցույց կտամ, թե ինչ ասել է իմ պանդոկում կռիվ գցել»։
— Ա՛յ, տեսնում եք, Շվեյկ, թե քահանային չհարգողների գլխին ինչ է գալիս։ Սուրբ Հովհան Ոսկեբերանն ասել է․ «Ով հարգում է հովվին յուր՝ հարգում է, Քրիստոսին հանձին յուր հովվի։ Ով անարգում է հովվին՝ անարգում է աստծուն, քանզի հովիվը ներկայացուցիչն է նրա…»։ Վաղվա համար մենք պետք է լավ պատրաստվենք։ Պատրաստեցեք վետչինայով ձվածեղ, փունջ-բորդո եփեցեք, իսկ հետո մենք մեզ կնվիրենք խորհրդածությունների, քանզի, ինչպես ասված է երեկոյան աղոթքի մեջ․ «ողորմությամբ աստծո խափանված են թշնամյաց բոլոր դավերն ընդդեմ տանն այս»։
Աշխարհիս երեսին անդրդվելի մարդիկ կան։ Դրանց թվին էր պատկանում և այն այրը, որին երկու անգամ դուրս էին նետել ֆելդուրատի բնակարանից։ Ընթրիքը նոր էին պատրաստել, երբ մեկը դռան զանգը քաշեց։ Շվեյկը գնաց դուռը բացելու, շուտով հետ եկավ և զեկուցեց։
— Դարձյալ նա այստեղ է։ Ես առայժմ նրան փակել եմ վաննայի սենյակում, որպեսզի կարողանանք հանգիստ ընթրել։
— Լավ չեք արել, Շվե՛յկ,— ասաց ֆելդկուրատը։— Հյուրն աստծունն է։ Հնում խրախճանքների ժամանակ խեղկատակներին ստիպում էին քեֆ անողներին զվարճացնել։ Հապա նրան բերեք այստեղ, թող մեզ զվարճացնի։
Մի րոպե անց Շվեյկը վերադարձավ անդրդվելի պարոնի հետ։ Պարոնը մռայլ տեսք ուներ։
— Նստեցե՛ք,— սիրալիր, առաջարկեց նրան ֆելդկուրատը։— Մենք հենց հիմա վերջացնում ենք ընթրիքը։ Հենց նոր օմար ու սաղմոն կերանք, իսկ հիմա անցել ենք վետչինայով ձվածեղին։ Ինչո՞ւ քեֆ չանենք, երբ աշխարհիս երեսին այնպիսի մարդիկ կան, որ մեզ փող են պարտք տալիս։
— Հուսով եմ, որ ես կատակների համար չեմ գտնվում այստեղ, ասաց մռայլ պարոնը։— Ես այսօր արդեն երկրորդ անգամ եմ այստեղ։ Հուսով եմ, որ հիմա ամեն ինչ կպարզվի։
— Համարձակվում եմ զեկուցել, պարոն ֆելդկուրատ,— ասաց Շվեյկը,― իսկը հիդրա է։ Լիբենցի Բոուշեկը ձեզ օրինակ։ Մի երեկոյի ընթացքում նրան տասնութ անգամ դուրս շպրտեցին «Էկսներ» գարեջրատնից, իսկ նա ամեն անգամ հետ էր գալիս, թե, գիտեք, «ծխամորճս մոռացել եմ»։ Ներս էր խցկվում լուսամուտներից, դռնից, խոհանոցից, պանդոկի ցանկապատի վրայով, ու մոտենում էր այն վաճառասեղանին, ուր գարեջուր են բաց թողնում, և երևի ցած կիջներ նաև ծխնելույզի միջով, եթե հրդեհաշեջները նրան տանիքի վրայից ցած չբերեին։ Այնքան անդրդվելի էր, որ կարող էր մինիստր կամ դեպուտատ դառնալ։ Մի լա՜վ քոթակեցին։
Անդրդվելի պարոնը, չլսելու տալով, համառորեն կրկնում էր.
— Ես ուզում եմ վերջնականապես պարզել մեր գործերը և խնդրում եմ ինձ լսել։
— Թույլ եմ տալիս,— ասաց ֆելդկուրատը։— Խոսեցեք, հարգելի՛ս։ Խոսեցեք որքան կուզեք, իսկ մենք, առայժմ կշարունակենք մեր խնջույքը։ Հուսով եմ, որ դա ձեզ չի խանգարի խոսել։ Շվե՛յկ, մատուցեցեք ուտելիքը։
— Ինչպես ձեզ հայտնի է,— ասաց անդրդվելի պարոնը,― ներկայումս մոլեգնում է պատերազմը։ Ես այդ գումարը ձեզ պարտք եմ տվել պատերազմից առաջ, և եթե պատերազմ չլիներ, այդպես համառորեն չէի պնդի վճարել։ Բայց ես տխուր փորձ ունեմ։
Նա գրպանից հանեց ծոցատետրը և շարունակեց.
— Ես այստեդ ամեն ինչ գրի եմ առել։ Պորուչիկ Յանատան ինձ պարտք էր 700 կրոն, բայց, չնայած դրան, համարձակվեց սպանվել Դրինայի ճակատամարտում։ Պոդպորուչիկ Պրաշեկը գերի ընկավ ռուսական ռազմաճակատում, թեև ինձ պարտք է 2000 կրոն։ Կապիտան Վիխտերլեն, ինձ պարտք լինելով նույնպիսի մի գումար, իրեն թույլ տվեց սպանվել իր իսկ զինվորների ձեռքով Ռուսկայա Ռավայի մոտ։ Պորուչիկ Մախեկը Սերբիայում գերի ընկավ, այնինչ ինձ 1500 կրոն պարտք էր մնացել։ Եվ այդպիսիք իմ ծոցատետրում շատ կան։ Մեկը սպանվում է Կարպատներում, իմ չվճարված մուրհակը հետը, մյուսը, գերի է ընկնում, մյուսը, հակառակի պես, խեղդվում է Սերբիայում, իսկ չորրորդը Հունգարիայում մեռնում հոսպիտալում։ Հիմա դուք հասկանում եք, թե ինչից եմ վախենում։ Այս պատերազմն ինձ կկործանի, եթե ես եռանդուն ու անզիջում չլինեմ։ Դուք կարող եք առարկել, թե ձեզ ոչ մի վտանգ չի սպառնում։ Բայց, ահա, տեսեք։
Նա ֆելդկուրատի քթին դեմ արեց իր ծոցատետրը։
— Տեսեք, ֆելդկուրատ Մատիաշը մի շաբաթ առաջ մեռել է Բռնոյի վարակիչ հոսպիտալում։ Դե ե՛կ ու դիմացիր։ Չի վճարել ինձ 1800 կրոն և գնում է խոլերային բարաքում վերջին օծում տալու մի հիվանդի, որի հետ ոչ մի առնչություն չունի։
— Դա նրա պարտքն է եղել, սիրելի՛ս,— ասաց ֆելդկուրատը։— Ես էլ վաղը գնում եմ վերջին օծում տալու։
— Եվ նույնպես խոլերային բարաքում,— մեջ մտավ Շվեյկը։— Կարող եք մեզ հետ գալ, որպեսզի ձեր աչքով տեսնեք, թե ինչ ասել է անձնազոհություն։
— Պարոն ֆելդկուրատ,— շարունակեց անդրդվելի պարոնը,— հավատացեք, որ իմ դրությունը հուսահատական է։ Մի՞թե պատերազմը նրա համար է, որ իմ բոլոր պարտապաններին այն աշխարհն ուղարկի։
― Երբ ձեզ զինվորական ծառայության կանչեն և դուք ռազմաճակատ ընկնեք,— ասաց Շվեյկը,— պարոն ֆելդկուրատն ու ես պատարագ կանենք, որ աստծո ողորմությամբ առաջին իսկ արկը ձեզ կտոր-կտոր անի։
— Պարո՛ն, ես ձեզ հետ լուրջ գործ ունեմ,— պնդեց հիդրան, դիմելով ֆելդկուրատին։— Ես պահանջում եմ, որ ձեր ծառան չխառնվի մեր գործերին և հնարավորություն տա այժմ իսկ վերջացնելու դրանք։
— Կներեք, պարոն ֆելդկուրատ,— արձագանքեց Շվեյկը,— բարեհաճեցեք ինքներդ հրամայել, որ ձեր գործերին չխառնվեմ, այլապես սրանից հետո էլ ես պիտի պաշտպանեմ ձեր շահերը, ինչպես վայել է ամեն մի ազնիվ զինվորի։ Այս պարոնը միանգամայն իրավացի է, նա ուզում է այստեղից իր ոտքով գնալ, առանց կողմնակի օգնության։ Ասենք, ես էլ սկանդալների սիրահար չեմ, կարգին մարդ եմ։
— Արդեն զահլաս գնաց,— ասաց ֆելդկուրատը, ասես հյուրի ներկայությունը չնկատելով։— Ես կարծում էի, թե այս մարդը մեզ կզվարճացնի, զանազան անեկդոտներ կպատմի, իսկ նա պահանջում է, որ ես ձեզ հրամայեմ չխառնվել այդ գործերին, թեև արդեն երկու անգամ հետը գործ եք ունեցել։ Այսպիսի մի երեկո, այնքա՜ն վսեմ կրոնական ակտի նախօրեին, երբ ես իմ բոլոր խոհերը պետք է ուղղեմ առ աստված, կպել է ինձ ինչ-որ թշվառ 1200 կրոնի տխմար պատմությամբ, ինձ շեղում է խիղճս փորձության ենթարկելուց և աստծուց, և ուզում է, որ մի անգամ էլ ասեմ, թե հիմա իրեն ոչինչ չեմ տա։ Այլևս չեմ ուզում դրա հետ խոսել, որպեսզի այս սրբազան երեկոն պղծած չլինեմ։ Ինքներդ ասացեք նրան, Շվե՛յկ. «Պարոն ֆելդկուրատը ձեզ ոչինչ չի տա»։
Շվեյկը կատարեց հրամանը, բղավելով ուղղակի հյուրի ականջի մեջ։
Անդրդվելի հյուրը, սակայն, նստած մնաց։
— Շվե՛յկ, ասաց ֆելդկուրատը,— հարցրեք նրան, դեռ էլի՞ է ուզում այստեղ տնկված մնալ։
— Տեղիցս չեմ շարժվի, մինչև որ ինձ չվճարեք,— համառորեն հայտարարեց հիդրան։
Ֆելդկուրատը վեր կացավ, մոտեցավ լուսամուտին ու ասաց․
— Այդ դեպքում դրան հանձնում եմ ձեզ, Շվեյկ։ Արեք ինչ կցանկանաք։
— Գնանք, պարո՛ն,— ասաց Շվեյկը, բռնելով անկոչ հյուրի ուսերից։— Աստված երրորդություն է սիրում։
Եվ իր վարժությունը կրկնեց արագ ու էլեգանտ կերպով, կրկնեց այն թաղման քայլերգի հնչյունների ներքո, որ ֆելդկուրատը մատներով տկտկացնում էր լուսամուտի ապակու վրա։
Բարեպաշտական խոհերին նվիրված երեկոն, թևակոխեց մի քանի փուլեր։ Ֆելդկուրատն այնպես ջերմեռանդորեն էր ձգտում առ աստված, որ արդեն գիշերվա ժամը տասներկուսին նրա բնակարանից լսվում էր այս երգը.
Ամեն անգամ մեր գնալիս
Խեղճ աղջիկներն էին լալիս…
Նրա հետ միասին երգում էր և քաջարի զինվոր Շվեյկը։
Զինվորական հոսպիտալում օծվելու փափագ ունեին երկու հոգի՝ մի ծեր մայոր և մի պահեստի սպա, բանակի նախկին աստիճանավոր։ Կարպատներում նրանց երկուսի փորին էլ մեկական գնդակ էր դիպել, և նրանք պառկած էին կողք-կողքի։ Պահեստի սպան իր պարտքն էր համարում օծվել այն պատճառով, որ իր պետը, մայորը, փափագում էր օծվել․ նա գտնում էր, որ եթե թույլ չտա իրեն էլ օծել, ապա որպես ստորադրյալ խախտած կլինի աստիճանահարգությունը։ Բարեպաշտ մայորը դա անում էր այն ակնկալությամբ, թե աղոթքն իրեն կապաքինի։ Սակայն օծման նախորդ գիշերը նրանք մեռել էին, և երբ առավոտյան ֆելդկուրատը Շվեյկի հետ միասին եկավ հոսպիտալ, երկու մարտիկները սևացած դեմքերով, որպիսիք բնորոշ են շնչահեղձությունից մեռածների համար, պառկած էին սավանների տակ։
— Այնպես հանդիսավոր կերպով էինք գալիս, պարոն ֆելդկուրատ, իսկ հիմա մեր ամբողջ գործը փչացրին,— վրդովվեց Շվեյկը, երբ գրասենյակում նրանց հայտնեցինհ թե այն երկու հոգին այլևս ոչ մի բանի կարիք չունեն։
Եվ, հիրավի, նրանք ժամանել էին հանդիսավորապես։ Ճանապարհին Շվեյկը զանգահարում էր, իսկ ֆելդկուրատը ձեռքին բռնել էր անձեռոցիկի մեջ փաթաթած ձիթայուղի շիշը և, լուրջ տեսք առած, այդ շշով օրհնում էր իրենց գլխարկները հանող անցորդներին։ Ճիշտ է, նրանք շատ չէին, թեև Շվեյկն աշխատում էր իր զանգակով որքան կարելի է շատ աղմուկ հանել։
Կառքի հետևից երեխաներ էին վազում․ նրանցից մեկը կպել էր կառքի հետնամասից, իսկ մնացածները միաբերան գոռում էին.
— Հետև՛դ նայիր, հետև՛դ։
Շվեյկը զանգահարում էր, կառապանը մտրակով հարվածում կառքի հետևում նստած տղային։ Վոդիչկովա փողոցում վազեվազ կառքին հասավ մի բարապանուհի, որ սուրբ Մարիամի կոնգրեգացիայի անգամ էր և, թափով մեկ սլացող կառքի միջից ընդունելով ֆելդկուրատի օրհնությունը, երեսը խաչակնքեց, ապա թքեց․
— Իրենց այդ աստծու հետ, թռչում են սատանաների պես։ Մարդ հեշտությամբ կարող է թոքախտ ընկնել,— և հևալով վերադարձավ իր առաջվա տեղը։
Զանգակի զնգզնգոցն ամենից շատ անհանգստացնում էր կառապանի զամբիկին, որն, հավանաբար, այդ ձայնի հետ կապված ինչ-որ հիշողություններ ուներ։ Նա անընդհատ հետ-հետ էր նայում և երբեմն փողոցի մեջտեղում պարելու փորձեր անում։
Դա էր Շվեյկի ասած հանդիսավորությունը։
Ֆելդկուրատը գնաց գրասենյակ՝ օծման ֆինանսական կողմը կարգավորելու, և հոսպիտալի հաշվետարին մի հաշիվ ներկայացրեց, ըստ որի զինվորական գերատեսչությունը նրան, ֆելդկուրատին, օրհնած ձիթայուղի և ճանապարհածախսի համար պետք է վճարեր մոտավորապես 150 կրոն։ Այդ հարցի շուրջը հոսպիտալի պետի և ֆելդկուրատի միջև վեճ ծագեց։ Վերջինս բռունցքը սեղանին խփելով ասաց.
— Չկարծեք, կապիտա՛ն, թե վերջին օծումը ձրի է արվում։ Երբ դրագունական զորամասի մի սպայի գործուղում են ձիաբուծարանից ձիեր բերելու, չէ՞ որ նրան գործուղման փող են տալիս։ Սրտանց ցավում եմ, որ այն երկու վիրավորները մեռել են օծումից առաջ, թե չէ այդ օծումը ձեզ վրա հիսուն կրոն թանկ պիտի նստեր։
Շվեյկը ֆելդկուրատին սպասում էր ներքևում, պահականոցում, օրհնած ձեթի շիշը ձեռքին, որը զինվորների մեջ անկեղծ հետաքրքրություն էր առաջացրել։ Նրանցից մեկն այն կարծիքն հայտնեց, թե այդ յուղը միանգամայն պիտանի է հրացաններն ու սվինները մաքրելու համար։ Չեխոմորովյան բարձրավանդակից եկած մի ջահել զինվոր, որ դեռևս աստծուն հավաստում էր, խնդրում էր այդպիսի բաներ չասել և սուրբ խորհուրդների մասին չվիճել, քանի որ, ասում էր, մենք, որպես քրիստոնյաներ, մեր հույսը չպետք է կորցնենք։
Մի ծեր պահեստի զինվոր նայեց այդ դեղնակտուց թռչնակին ու ասաց.
— Լա՜վ հույս է, որ շրապնելը գլուխդ պիտի պոկի։ Մեզ պարզապես հիմարացրին։ Պատերազմից առաջ մեզ մոտ մի կղերական դեպուտատ եկավ և սկսեց խոսել աստծու երկրային արքայության մասին։ Թե իբր աստված, պատերազմ չի ուզում և ցանկանում է, որ բոլորն ապրեն եղբայրների պես։ Բայց հենց որ պատերազմ ծագեց, բոլոր եկեղեցիներում սկսեցին աղոթել մեր զենքի հաղթանակի համար, իսկ աստծու մասին սկսեցին այնպես խոսել, որ կարծես նա գլխավոր շտաբի պետ լինի, որ ղեկավարում է ռազմական գործողությունները։ Ես շատ թաղումներ եմ տեսել այս հոսպիտալում։ Կտրված ոտքերն ու ձեռքերն ուղղակի սայլերով են դուրս տանում։
— Զինվորներին մերկ են թաղում,— ասաց մի ուըիշը,— իսկ մեռածի համազգեստը հագցնում են կենդանի մնացածին։ Եվ այդպես հերթով։
— Մինչև որ պատերազմը շահենք,— վրա բերեց Շվեյկը։
— Ո՜նց չէ, այդ գյադա սպասյակը կշահի,— անկյունից արձագանքեց ջոկապետը։— Այդպիսիներին պետք է ուղարկել ռազմաճակատ, սվիններով քշել խրամատները, քշել գրողի ծոցը, լարափակոցների վրա, լցնել ականատները, հանել ականանետների դեմ։ Թիկունքում ամեն մարդ կարող է գլուխ, պահել, բայց ահա ոչ ոք չի ուզում ռազմաճակատում մեռնել։
— Իսկ ես միտք եմ անում, թե որքա՜ն փառահեղ բան է, երբ մարդու սվինով ծակում են,— ասաց Շվեյկը։— Դեռ լավ է, որ գնդակը դիպչում է փորիդ, իսկ ավելի լավ է, որ արկը մարդուն կտոր-կտոր է անում և նա տեսնում է, թե ինչպես իր ոտքերն ու փորոտիքը իրենից որոշ չափով հեռու են գտնվում։ Եվ դա նրա համար այնքան տարօրինակ է, որ զարմանքից մեռնում է ավելի շուտ, քան կկարողանան նրան այդ բանը բացատրել։
Դեռատի զինվորն անկեղծորեն հառաչեց։ Նա ափսոսում էր իր ջահել-ջիվան կյանքը։ Ախր ինչո՞ւ է ինքը ծնվել այս հիմար դարում։ Նրա՞ համար, որ իրեն էլ մորթեն, ինչպես կովին սպանդանոցում։ Եվ ինչի՞ համար է այդ ամենը։
Զինվորներից մեկը, մասնագիտությամբ ուսուցիչ, ասես կռահելով նրա մտքերը, ասաց.
— Որոշ գիտնականներ պատերազմը բացատրում են նրանով, որ արևի վրա բծեր են հայտնվում։ Հենց որ մի այդպիսի բիծ է երևում, միշտ երկրի վրա որևէ սարսափելի բան է կատարվում։ Օրինակ, Կարթագենի առումը…
— Ձեր գիտնականությունը ձեզ պահեք,— ընդհատեց նրան ջոկապետը։— Ավելի լավ է հատակը մաքրեք, այսօր ձեր հերթն է։ Մեզ ի՞նչ արևի այդ տխմար բծերը։ Քսան հատ բիծ էլ լինի վրան, էլի բան դուրս չի գա։
— Արևի բծերն իսկապես մեծ նշանակություն ունեն,— մեջ մտավ Շվեյկը։— Մի անգամ արևի վրա մի բիծ երևաց, և հենց նույն օրը ինձ ծեծեցին Նուսլիի «Բանզետի մոտ» պանդոկում։ Այդ օրվանից ես մի տեղ գնալուց առաջ նայում եմ թերթը, թե հո նորից որևէ բիծ չի՞ երևացել։ Բայց հենց որ բիծ է երևում՝ «մնաս բարով, հրեշտակ իմ», ոչ մի տեղ չեմ գնում և սպասում եմ, որ բիծն անհետանա։ Երբ Մոնպելե հրաբուխը ոչնչացրեց ամբողջ Մարտինիկա կղզին, մի պրոֆեսոր «Ազգային քաղաքականություն» թերթում գրեց, թե ինքն արդեն վաղուց ընթերցողներին նախազգուշացրել էր, որ արևի վրա մի մեծ բիծ է երևալու։ Իսկ «Ազգային քաղաքականություն» թերթը ժամանակին չեն հասցրել այն կղզին, և ահա այնտեղ նրանց տունը քանդվեց։
Այդ միջոցին ֆելդկրւրատը վերևում, գրասենյակում, հանդիպել էր «Շարքային զինվորների կրոնական դաստիարակության համար գործող ազնվականուհիների միության» անդամ մի տիկնոջ, մի պառավ, նողկալի վհուկի, որը վաղ առավոտվանից շրջում էր հոսպիտալում և աջ ու ձախ փոքրիկ սրբապատկերներ բաժանում։ Վիրավորներն ու հիվանդները այդ պատկերները նետում էին թքամանների մեջ։
Նա բոլորին զայրացրել էր իր տխմար շաղակրատությամբ, թե իբր անհրաժեշտ է, որ մարդ իր մեղքերը զղջա և ուղղվի, որպեսզի մահից հետո ողորմած աստված նրան հավիտենական փրկություն պարգևի։
Ֆելդկուրատի հետ խոսելիս նա սփրթնած էր.
— Այս պատերազմը զինվորներին ազնվացնելու փոխարեն՝ գազան է դարձնում։
Ներքևում զինվորները նրան լեզու էին ցույց տվել ու ասել, թե նա «ռեխ» է և «Բաղաամի էշ»։
— Das ist wirklich schreckllich, Herr feldcurat, das Volk ist verdorben [Հիրավի, սոսկալի բան է, պարոն ֆելդկուրանտ։ Մարտիկ այնպես փչացած են (գերմ.)].
Եվ նա սկսեց երկար ու բարակ խոսել, թե ինչպես է պատկերացնում զինվորի կրոնական դաստիարակությունը։ Զինվորը միայն այն ժամանակ է քաջաբար կռվում իր թագավոր կայսեր համար, երբ աստծուն հավատում է և համակված է կրոնական զգացմունքով։ Միայն այն ժամանակ չի վախենում մահից, երբ գիտե, որ իրեն դրախտ է սպասում։
Այդ չաչանակը մի քանի այդպիսի բարետխմարությսւեներ էլ դուրս տվեց և երևում էր, որ մտադիր չէ ֆելդկուրատի օձիքը թաց թողնել։ Սակայն ֆելդկուրատը բավական անքաղաքավարի հրաժեշտ տվեց նրան.
— Տուն գնանք։ Շվե՛յկ,— ձայն տվեց նա պահականոցի ուղղությամբ։
Նրանք վերադառնում էին առանց որևէ հանդիսավորության։
― Մյուս անգամ ով ուզում է թող գնա օծելու,— ասաց ֆելդկուրատը։— Մարդ ստիպված է սակարկել յուրաքանչյուր հոգու համար, որ ինքը ցանկանում է փրկել։ Միայն իրնեց հաշվապահությունը գիտեն։ Շո՛ւն շանորդիներ։
Շվեյկի ձեռքին տեսնելով «օրհնած ձիթապտղի յուղի» շիշը, նա մռայլվեց.
— Ավելի լավ կլինի, Շվեյկ, որ դրանով յուղեք իմ և ձեր սապոգները։
— Կփորձեմ դրանով դռան կողպեքն էլ յուղել,— ավելացրեց Շվեյկը,— թե չէ սաստիկ ճռռում է, երբ գիշերը տուն եք գալիս։
Այդպես, առանց սկսվելու, ավարտվեց վերջին օծումը։