Լիտավայի Բրակից դեպի Սոկալ

 

Պորուչիկ Լուկաշը կատաղած գնում-գալիս էր տասնմեկերորդ երթային վաշտի գրասենյակում։ Դա վաշտի, սարայում միջանցքից միայն տախտակներով անջատված մի մութ անկյուն էր, որտեղ կար մի սեղան, երկու աթոռ, նավթի մի շիշ և մի մահճակ։ Լուկաշի առաջ կանգնած էր ավագ գրագիր Վանեկը, որն այդ շենքում կազմում էր զինվորների ռոճկացուցակները, վարում զինվորների խոհանոցի հաշվետվությունը, մի խոսքով՝ ամբողջ վաշտի ֆինանսների մինիստրն էր, որ իր ամբողջ օրն այդտեղ էր անցկացնում և այդտեղ էլ քնում։ Դռան մոտ կանգնած էր Կրկոնոշի մորուքով մի հաստլիկ հետևակ զինվոր։ Դա Բալոունն էր, պորուչիկի նոր սպասյակը, որը զինվորական ծառայությունից առաջ Չեխական Կրումլովի մոտերքում ջրաղացպան էր եղել։

— Խոսք չունեմ, լա՜վ սպասյակ եք գտել ինձ համար,— դիմեց պորուչիկ Լուկաշը ավագ գրագրին,— խորապես շնորհակալ եմ այդ սյուրպրիզի համար։ Առաջին օրը ես նրան ուղարկում եմ սպայական խոհանոցից ճաշ բերելու, իսկ նա ճանապարհին կեսը լափում է։

— Կներեք, ես ճաշը թափեցի,— ասաց հաստլիկ հսկան։

— Ենթադրենք, թե այդպես է։ Թափել կարելի է սուպը կամ սոուսը, բայց ոչ ֆրանկֆուրտյան տապակած միսը։ Չէ՞ որ դու այնպիսի մի կտոր էիր բերել, որ մարդու եղունգի տակ կմնար։ Իսկ ի՞նչ էիր արել խնձորի ռուլետը։

— Ես…

— Սուտ մի ասա։ Լափել էիր։

Պորուչիկն այդ վերջին խոսքն արտաբերեց այնպես խիստ և այնպիսի եռանդագին ժեստով, որ Բալոունը ակամա երկու քայլ հետ-հետ գնաց։

— Ես խոհանոցում տեղեկացա, թե այսօր ճաշի համար ինչ էին պատրաստել։ Եղել է լյարդի կոլոլիկներով սուպ։ Կոլոլիկներն ի՞նչ ես արել։ Ճանապարհին հանել ես, ճի՞շտ է։ Իհարկե, ճիշտ է։ Հետո եղել է տավարի խաշած միս, հետո վարունգ։ Իսկ դա ի՞նչ ես արել։ Նույնպես լափել ես։ Եղել է երկու կտոր ֆրանկֆուրտյան տապակած միս, իսկ դու ինձ միայն կես կտոր էիր բերել։ Ճիշտ է։ Եղել է երկու կտոր խնձորի ռուլետ։ Ի՞նչ ես արել։ Լափել ես, Գոնջուկի մեկը, կեղտոտ խոզ։ Ասա, ի՞նչ ես արել խնձորի ռուլետը։ Ցեխի մե՞ջ ես գցել։ Ա՛խ դու, սրիկա։ Ցույց տուր, թե որտեղ է ցեխի մեջ ընկած։ Հա՜, մի շուն վազել գտել է այդ կտորն ու տարել, կարծես նրան դիտմամբ հրավիրած են եղել։ Աստվա՛ծ իմ։ Ռեխդ այնպես կջարդեմ, որ տակառի պես կուռչի։ Այս կեղտոտ խոզը դեռ համարձակվում է սուտ ասել։ Գիտե՞ս ով է քեզ տեսել։ Ավագ գրագիր Վանեկը։ Նա ինքն եկավ ինձ մոտ ու ասաց. «Համարձակվում եմ զեկուցել, պարոն պորուչիկ, ձեր Բալոունը, այդ շուն շանորդին, ձեր ճաշը լափում է։ Նայում եմ լուսամուտից, իսկ նա այնպես է հուպ տալիս, որ կարծես մի շաբաթ բան չի կերել»։ Լսեցեք, ավագ գրագիր, մի՞թե դուք չէիք կարող ինձ համար ավելի կարգին անասուն գտնել, քան այս ղոչուն է։

— Համարձակվում եմ զեկուցել, պարոն օբեր-լեյտենանտ, մեր ամբողջ երթային վաշտում Բալուոնն ինձ ամենակարգին զինվորն էր թվում։ Սա այնքան դմբո է, որ չի կաբողանում միտը պահել հրացանի ոչ մի բռնելաձև, և եթե ձեռքը հրացան տան՝ վայ թե գլխներիս փորձանք բերի։ Վերջին վարժական հրաձգության ժամանակ, փուչ փամփուշտներով կրակելիս, քիչ էր մնում կողքինի աչքին խփեր։ Կարծում էի, որ կկարողանա գոնե այս ծառայությունը կատարել։

― Եվ ամեն օր լափել իր սպայի ճաշը,— ասաց Լուկաշը։— Կարծես իր բաժինն իրեն բավական չէ։ Հը՞, կարծեմ արդեն կուշտ ես։

— Համարձակվում եմ զեկուցել, պարոն օբեր-լեյտենանտ, ես միշտ սոված եմ։ Եթե որևէ մեկի հացից մի կտոր մնամ է, իսկույն փոխանակում եմ սիգարետի հետ, և էլի ինձ հերիք չի անում, քանի որ այդպես եմ ծնվել։ Մտածում եմ, թե, ըհ՛ը, հիմա կուշտ եմ, բայց՝ չէ։ Մի րոպե անց փորս սկսում է ղռղռալ, կարծես բան չեմ կերել, և մեկ էլ տեսար այդ գարշելին, այսինքն փորս, նորից իրեն զգալ է տալիս։ Երբեմն մտածում եմ, թե իսկապես հերիք է, էլ տեղ չկա, բայց ի՜նչ։ Հենց որ տեսնում եմ մեկը բան է ուտում կամ մի հոտ եմ առնում, ստամոքսս կարծես ցախավելով մաքրված լինի, նորից սկսում է իր իրավունքները ներկայացնել։ Այդ ժամանակ պատրաստ եմ նույնիսկ մեխեր կուլ տալ։ Համարձակվում եմ զեկուցել, պարոն օբեր-լեյտենանտ, ես արդեն խնդրել եմ, թե արդյոք չի՞ կարելի ինձ կրկնակի բաժին տալ։ Այդ խնդրով ես Բուդեյովիցիում եղել եմ գնդի բժշկի մոտ, իսկ նա կրկնակի բաժնի փոխարեն ինձ երկու օր նստեցրեց լազարեթում և ամբողջ օրվա համար միայն մի թաս լողլող բուլյոն նշանակեց։ «Ես, ասում է, քեզ ցույց կտամ, սրիկա, թե ինչպես կարելի է սոված լինել։ Եթե մեկ էլ գաս, այստեղից դուրս կգաս չոփ դարձած»։ Ես, պարոն օբեր-լեյտենանտ, ոչ միայն չեմ կարողանում համեղ բաժիններին անտարբեր նայել, այլև հասարակ բաներն էլ այնպես են ստամոքսս գրգռում, որ թուքս թափվում է։ Համարձակվում եմ խոնարհաբար ձեզ խնդրել, պարոն օբեր-լեյտենանտ, որ կարգադրեք ինձ կրկնակի բաժին տալ։ Եթե միս չի լինի, գոնե գարնիր տան,— կարտոֆիլ, կնեդլիկ, մի քիչ սոուս։ Դա հո միշտ ավելանում է։

― Բավական է հոգիս հանես քո լկտի օյիններով,— պատասխանեց պորուչիկ Լուկաշը։— Ասացեք, ավագ գրագիր, երբևէ տեսե՞լ եք ավելի լկտի զինվոր, քան այս դմբոն, ճաշը լափել է, և դեռ ուզում է, որ իրեն կրկնակի բաժին տան։ Այդ ճաշը դու չես մոռանա։ Ավագ գրագիր,― դիմեց նա Վանեկին,— տար սրան կապրալ Վեյդենհոֆերի մոտ, թող գուլյաշ բաժանելու ժամանակ այս սրիկային երկու ժամով ամուր կապի բակում, խոհանոցի մոտ։ Թող բարձր կապի, այնպես որ նա կանգնած լինի ոտքերի մատների վրա և վերևից տեսնի, թե կաթսայի մեջ գուլյաշն ինչպես է եփ գալիս։ Եվ այնպես արեք, որ այս անզգամը գուլյաշը բաժանելիս կապված լինի, որպեսզի բերանի թուքը գնա, ինչպես երշիկի խանութի մոտ պտիտ-պտիտ անող սոված շան բերանի թուքը։ Խոհարարին ասացեք, որ սրա բաժինը ուրիշի տա։

— Լսում եմ, պարոն օբեր-լեյտենանտ։ Գնա՛նք, Բալոուն։

Երբ նրանք արդեն դուրս էին գալիս, պորուչիկը նրանց կանգնեցրեց դռան առաջ և, ուղիղ նայելով Բալոունի սարսափահար դեմքին, հաղթականորեն ասաց.

— Հ՛ը, նպատակիդ հասա՞ր։ Բարի ախորժակ։ Իսկ եթե մեկ էլ այդպիսի օյին խաղաս գլխիս, ես առանց մի այլևայլության քեզ ռազմադաշտային դատարանի առաջ կկանգնեցնեմ։

Երբ Վանեկը վերադարձավ ու հայտարարեց, թե Բալոունն արդեն կապված է, պորուչիկ Լուկաշն ասաց.

— Դուք ինձ ճանաչում եք, Վանեկ, ես չեմ սիրում այդպիսի բաներ անել, բայց այլ կերպ վարվել չեմ կարող։ Նախ, դուք գիտեք, որ երբ շան ոսկորը խլում են՝ գռմռում է։ Ես չեմ ուզում, որ մոտս սրիկա ապրի։ Երկրորդ, այն հանգամանքը, որ Բալոունը կապված է, բարոյական և հոգեբանական մեծ նշանակություն ունի ամբողջ զորամասի համար։ Վերջերս տղերքը հենց որ երթային գումարտակ են ընկնում և իմանում, որ վաղը կամ մյուս օրը նրանց ուղարկելու են խրամատները, ինչ խելքներին փչում՝ անում են։— Պորուչիկը տանջված մարդու տեսքով ցածրաձայն շարունակեց.— նախանցյալ օրը գիշերային զորաշարժերի ժամանակ մենք պետք է գործեինք շաքարի գործարանի հետևում գտնվող հոժարականների զորամասի դեմ։ Առաջին դասակը, ավանգարդը, խճուղու վրա քիչ թե շատ լռություն էր պահպանում, որովհետև ես ինքս էի նրան վարում, իսկ երկրորդը, որ դեպի ձախ պիտի գնար և շաքարի գործարանի մոտ դետքեր նշանակեր, իրեն այնպես էր պահում, որ կարծես արտաքաղաքային զբոսանքից էր վերադառնում։ Երգում էին իրենց համար և ոտքերով այնպես դոփում, որ երևի ձայնը ճամբար էր հասնում։ Բացի դրանից, աջ թևում, անտառի մոտ տեղանքը շրջադիտելու էր գնում երրորդ դասակը։ Մեզնից հեռու էին ընդամենը տասը րոպեի ճանապարհի չափ, բայց այնուամենայնիվ, պարզ երևում էր, թե ինչպես այդ սրիկաները ծխում են,— ամենուրեք կրակի կետեր։ Իսկ չորրորդ դասակը, որ պետք է արերգարդ լիներ, սատանան գիտե, թե ինչպես հանկարծ հայտնվեց մեր ավանգարդի վերջում, այնպես որ նրան թշնամու տեղ դրին, և ես ստիպված եղա նահանջել իմ վրա հարձակվող սեփական արերգարդի առաջ։ Ահա թե ինչ վիճակի մեջ եմ ժառանգել տասնմեկերորդ երթային վաշտը։ Ես ի՞նչ կարող եմ դուրս բերել այդ անձնակազմից։ Նրանք իրենց ինչպե՞ս կպահեն իսկական մարտի ժամանակ։

Այդ ասելիս Լուկաշը աղոթողի պես ձեռքերը ծալեց և նահատակի դեմք ընդունեց, իսկ նրա քիթը երկարեց։

— Դրա վրա, պարոն պորուչիկ, ուշադրություն մի դարձնեք,— ջանում էր նրան հանգստացնել ավագ գրագիր Վանեկը,— ուշադրություն մի՛ դարձնեք։ Ես եղել եմ արդեն երեք երթային վաշտերում, ու դրանցից յուրաքանչյուրին ամբողջ գումարտակի հետ ջարդել են, իսկ մեզ ուղարկել են վերակազմավորվելու։ Այդ բոլոր երթային վաշտերն իրար նման էին, և նրանցից ոչ մեկը, պարոն օբեր-լեյտենանտ, ձեր վաշտից մազաչափ լավ չէր։ Ամենից վատը իններորդն էր, որն իր հետ դեպի գերություն տարավ բոլոր ենթասպաներին և վաշտի հրամանատարին։ Ինձ միայն այն փրկեց, որ գնացել էի գնդի գումակից ռոմ ու գինի բերելու և նրանք այդ բանն արել էին իմ բացակայությամբ։ Իսկ արդյոք գիտե՞ք, պարոն օբեր-լեյտենանտ, որ վերջին գիշերային զորաշարժերի ժամանակ, որոնց մասին բարեհաճեցիք պատմել, հոժարականների վարժական անձնակազմը, որը պետք է շրջանցեր մեր վաշտը, ճանապարհը կորցրել և հասել է Նեյզիգլերյան լճին։ Իրենց համար երթաքայլում են մինչև առավոտ, իսկ հետախույզներն ուղղակի խրվում են ճահիճը։ Իսկ այդ վաշտն առաջնորդում էր ինքը պարոն կապիտան Սագները։ Նրանք թերևս մինչև Շոպրոն էլ կհասնեին, եթե չլուսանար,— խիստ կոնֆիդենցիալ տոնով շարունակեց ավագ գրագիրը, որը մի առանձին բավականությամբ էր խոսում այդպիսի դեպքերի մասին, որոնցից, ոչ մեկը նրա ուշադրությունից չէր վրիպում։— Արդյոք գիտե՞ք, պարոն օբեր-լեյտենանտ,— ասաց նա, մտերմավարի աչքով անելով Լուկաշին,— որ պարոն կապիտան Սագները պետք է նշանակվի մեր երթային գումարտակի հրամանատար։ Շտաբի ֆելդֆեբել Հեգների ասելով, սկզբում կարծում էին, թե հրամանատար կնշանակվեք դուք, որպես մեր սպաներից, ամենաավագը, իսկ հետո իբր դիվիզիայից բրիգադին հրաման է եկել կապիտան Սագների նշանակման մասին…

Պորուչիկ Լուկաշը շրթունքը կծեց և վառեց սիգարետը։

Այդ ամենը նա արդեն գիտեր և համոզված էր, որ իր հետ անարդար են վարվում։ Աստիճան ստանալու գործում կապիտան Սագներն արդեն երկու անգամ նրանից առաջ էր ընկել։ Սակայն Լուկաշը ասաց միայն.

— Բանը կապիտան Սագները չէ…

— Դա այնքան էլ իմ սրտովը չէ,— մտերմաբար ասաց ավագ գրագիրը։— Ֆելդֆեբել Հեգներն ինձ պատմում էր, որ պատերազմի սկզբում պարոն կապիտան Սագների խելքին փչել է Չերնոգորիայի ինչ-որ տեղում աչքի ընկնել, և նա իր գումարտակի վաշտերն իրար հետևից, գնդացիրների կրակի տակ, քշել է դեպի սերբերի դիրքերը, թեև դա բոլորովին անհուսալի գործ էր և այնտեղ հետևակը առհասարակ ոչինչ չէր կարող անել, քանի որ սերբերին այն ժայռերի միջից կարող էր դուրս մղել միայն հրետանին։ Ամբողջ գումարտակից միայն ութսուն մարդ է մնացել, կապիտան Սագներն ինքը վիրավորվել է թևից, իսկ հետո հիվանդանոցում էլ վարակվել է դիզենտերիայով և միայն դրանից հետո Բուդեյովիցիում հայտնվել մեր գնդում։ Իսկ երեկ իբր թե սպայական ժողովարանում ասել է, թե երազում է ռազմաճակատ ընկնել, թե պատրաստ է այնտեղ կորցնելու ամբողջ երթային գումարտակը, միայն թե կարողանա իրեն ցույց տալ և signum laudis [Պատվանշան (լատ.)] ստանալ։ Սերբիական ճակատի իր գործունեության համար նա ոչինչ չստացավ, իսկ հիմա կա՛մ ամբողջ երթային գումարտակի հետ գլուխը վայր կդնի, կա՛մ փոխգնդապետի աստիճան կստանա, թեև երթային գումարտակի բանը վատ կլինի։ Ես կարծում եմ, պարոն օբեր-լեյտենանտ, որ այդ ռիսկը մեզ էլ է վերաբերվում։ Նորերս ֆելդֆեբել Հեգներն ասում էր, թե դուք կապիտան Սագների հետ բոլորովին հաշտ չեք և թե նա առաջին հերթին կռվի կուղարկի մեր տասնմեկերորդ վաշտը, գցելով ամենավտանգավոր տեղերը։

Ավագ գրագիրը հառաչեց։

— Ինձ թվում է, որ այնպիսի մի պատերազմում, ինչպիսին սա է, երբ այդքան զորքեր կան և ռազմաճակատի գիծն այդքան ձգված է, ավելի շուտ հաջողության կարելի է հասնել լավ մանևրումով, քան հուսահատական գրոհներով։ Ես դա նկատել եմ Դուկլայի մոտ, երբ գտնվում էի տասերորդ երթային վաշտում։ Այն ժամանակ ամեն ինչ հաջող անցավ, հրաման տրվեց «nicht schiessen!» [Չկրակե՛լ (գերմ.)], և մենք չէինք կրակում, այլ սպասում էինք, որ ռուսները մոտենան մեզ։ Մենք կարող էինք առանց մի կրակոցի նրանց գերի վերցնել, միայն թե այն ժամանակ մեր ձախ թևում կանգնած էին ապուշ աշխարհազորայինները, որոնք ռուսներից այնպես վախեցան, որ սկսեցին ձյան վրայով սարն ի վար սողալ, ինչպես սահարանում։ Մի հրաման ստացանք, որի մեջ ասված էր, թե ռուսները ձախ թևը ճեղքել են և թե պետք է նահանջենք դեպի բրիգադի շտաբը։ Այդ պահին ես գտնվում էի բրիգադի շտաբում, ուր ստորագրելու էի տարել վաշտի պարենագիրքը, քանի որ մեր գնդի գումակը գտնել չէի կարողացել։ Այդ ժամանակ, վազելով, սկսեցին մեկ-մեկ բրիգադի շտաբ հասնել տասնմեկերորդ վաշտի տղաները։ Մինչև երեկո նրանց թիվը հարյուր քսանի հասավ, իսկ մնացածները, ինչպես ասում էին, նահանջի ժամանակ մոլորվել էին և ձյան վրայով, ինչպես սահաբլուրից, սահել ուղիղ դեպի ռուսները։ Համա՜ թե վախեցանք այնտեղ, պարոն օբեր-լեյտենանտ։ Ռուսները Կարպատներում դիրքեր ունեին և՛ ներքևում, և՛ վերևում։ Իսկ հետո, պարոն օբեր-լեյտենանտ, կապիտան Սագները…

— Հանգիստ թողեք ինձ ձեր կապիտան Սագներով,— ասաց պորուչիկ Լուկաշը։— Ես ինքս այդ բոլորը շատ լավ գիտեմ։ Եվ, խնդրեմ, չկարծեք, որ երբ կռիվը սկսվի՝ դուք նորից պատահմամբ որևէ տեղ գումակում կգտնվեք և ռոմ ու գինի կստանաք։ Ինձ նախազգուշացրել են, որ դուք օղի եք խմում։ Ձեր կարմիր քիթը տեսնողն իսկույն կիմանա, թե ում հետ գործ ունի։

— Դրա պատճառը Կարպատներն են, պարոն օրեր-լեյտենանտ։ Այնտեղ ակամա ստիպված էինք խմել։ Ճաշը սառած էին բերում, սառը խրամատներում ձյուն էր, կրակ վառել չէր կարելի, և մեզ միայն ռոմն էր պահում։ Եվ եթե ես չլինեի, մեզ էլ նույնը կպատահեր, ինչ մյուս երթային վաշտերին, որտեղ ռոմ չկար և մարդիկ սառչում էին։ Սակայն ռոմից մեր բոլորի քթերը կարմրում էին և դա ուներ իր անախորժ կողմը, քանի որ գումարտակից հրաման եկավ հետախուզության ուղարկել այն զինվորներին, որոնց քթերը կարմիր են։

— Հիմա ձմեռն արդեն անցել է,— բազմանշանակ ասաց պորուչիկը։

— Ռոմը, ինչպես և գինին, պարոն օբեր-լեյտենանտ, ռազմաճակատում անփոխարինելի են տարվա բոլոր եղանակներին։ Կես կաթսայիկ գինու և քառորդ լիտր ռոմի համար զինվորն ինքը կգնա կռվելու ում դեմ ուզենաք։ Այդ ո՞ր անասունն է նորից դուռը ծեծում, մի՞թե չի կարող կարդալ, որ վրան գրված է. «Nicht klopfen!» [Չծեծե՛լ (գերմ․)]

— Herein! [Մտե՛ք (գերմ.)]

Պորուչիկ Լուկաշը բազկաթոռի վրա շրջվեց ու տեսավ, թե ինչպես դուռը դանդաղ և սուսուփուս բացվում է։ Եվ այդպես էլ սուսուփուս տասնմեկերրոդ վաշտի գրասենյակ մտավ քաջարի զինվոր Շվեյկը, պատիվ տալով դեռևս դռան շեմին։ Հավանաբար, նա ձեռքը հովարին էր տարել դեռևս այն ժամանակ, երբ դուռը ծեծել էր, դիտելով «Nicht klopfen!» մակագիրը։

Շվեյկը ձեռքը պահել էր հովարին կցած, և դա շատ էր սազում նրա միանգամայն գոհ ու անհոգ դեմքին։ Նա այնպիսի տեսք ուներ, որպիսին կունենար հունական գողության աստվածը ավստրիական հետևակայինի համեստ համազգեստի մեջ։

Պորուչիկ Լուկաշը մի պահ ակամա աչքերը կկոցեց քաջարի զինվոր Շվեյկի փաղաքշական հայացքի ներքո։ Հավանաբար այդպիսի հայացքով է նայել կորած ու վերստին գտնված անառակ որդին իր հորը, երբ վերջինս ի պատիվ նրա շամփուրի վրա ոչխար է խորովելիս եղել։

― Համարձակվում եմ զեկուցել, պարոն օբեր-լեյտենանտ, ես նորից այստեղ եմ,— ասաց Շվեյկն այնպիսի անկեղծ անբռնազբոսությամբ, որ պորուչիկ Լուկաշը ձեռաց ուշքի եկավ։

Այն պահից ի վեր, երբ գնդապետ Շրեդերը հայտնել էր, թե Շվեյկին նորից կապելու է նրա վզին, պորուչիկ Լակաշն ամեն օր մտովին հետաձգում էր հանդիպման պահը։

Ամեն առավոտ պորուչիկը մտածում էր. «Այսօր չի երևա։ Երևի նորից մի օյին է խաղացել, և նրան դեռ էլի կպահեն այնտեղ»։

Բայց Շվեյկն այդ բոլոր հաշիվներն ի դերև դարձրեց իր պարզ ու անուշիկ հայտնությամբ։

Սկզբում նա մի հայացք նետեց ավագ գրագիր Վանեկի վրա, և, դուրեկան ժպիտով դիմելով նրան, հանձնեց շինելի գրպանից հանած թղթերը։

— Համարձակվում եմ զեկուցել, պարոն ավագ գրագիր, գնդի գրասենյակում ինձ տված այս թղթերը ես պետք է ձեզ հանձնեմ։ Դա իմ ռոճիկի և ինձ օրապահիկ տալու մասին է։

Շվեյկը տասնմեկերորդ վաշտի գրասենյակում իրեն այնպես ազատ ու համարձակ էր պահում, որ կարծես Վանեկի հետ շատ մտերմական հարաբերությունների մեջ էր։ Ի պատասխան դրա, ավագ գրագիրը միայն ասաց. «Դրեք սեղանի վրա»։

— Բարի եղեք, ավագ գրագիր, ինձ Շվեյկի հետ մենակ թողնել,— ասաց պորուչիկ Լուկաշը հառաչելով։

Վանեկը հեռացավ և դռան հետևում կանգնած սկսեց ակաջ դնել, թե նրանք ինչ են խոսելու։

Սկզբում նա ոչինչ չլսեց։ Շվեյկն ու պորուչիկ Լուկաշը լուռ էին և երկար իրար էին նայում։ Լուկաշը Շվեյկին այնպես էր նայում, որ կարծես ուզում էր նրան հիպնոսացնել, ինչպես այն աքաղաղը, որ կանգնած է հավի առաջ և պատրաստվում է թռչել նրա վրա։

Շվեյկն, ինչպես միշտ, իր ջերմ, քնքշալի հայացքով նայում էր պորուչիկին, կարծես ցանկանալով նրան ասել. «Նորից մենք միասին ենք, հոգյա՛կս։ հիմա այլևս ոչ մի բան չի կարող մեզ իրարից բաժանել, աղավնյա՛կս»։ Եվ քանի որ պորուչիկը երկար ժամանակ չէր խզում լռությունը, Շվեյկի աչքերը թախծալից քնքշանքով նրան ասում էին․ «Դե՛, մի բան ասա, հոգիս, գոնե մի բառ ասա»։

Պորուչիկ Լուկաշն այդ տանջալից լռությունը խզեց հետևյալ խոսքերով, ջանալով դրանց մեջ դնել հեգնանքի մի զգալի բաժին.

— Բարի գալուստ, Շվեյկ։ Շնորհակալ եմ ձեր այցելության համար։ Վերջապես դուք այստեղ եք, փափագելի՛ հյուր։

Բայց նա չկարողացավ իրեն զսպել, և վերջին օրերին կուտակված ամբողջ բարկությունը դուրս թափվեց բռունցքի մի սոսկալի հարվածով, որ իջավ սեղանին։ Թանաքամանը տեղից վեր ցատկեց ու թանաքոտեց ռոճկացուցակը։ Միաժամանակ թանաքամանի հետ միասին տեղից վեր ցատկեց պորուչիկ Լուկաշը և, ընդհուպ մոտենալով Շվեյկին, ծղրտաց.

— Անասո՛ւն։

Նա սկսեց նեղլիկ գրասենյակում դես ու դեն նետվել և ամեն անգամ Շվեյկին մոտենալիս թքել։

― Համարձակվում եմ զեկուցել, պարոն օբեր-լեյտենանտ,— ասաց Շվեյկը, մինչ պորուչիկ Լուկաշը շարունակում էր վազվզել գրասենյակում և գազազած դեպի անկյունն էր նետում այն ճմրթված թղթերը, որոնք վերցնելու համար ամեն անգամ մոտենում էր գրասեղանին,— ես նամակը հանձնեցի ամենայն ճշտակատարությամբ։ Բարեբախտաբար, ես տանը չգտա իրեն՝ պանի Կակոնին, և կարող եմ ասել, որ նա հույժ գեղեցիկ կին է, թեև նրան տեսա միայն լաց լինելիս…

Պորուչիկ Լուկաշը նստեց զինվորական գրագրի մահճակի վրա և խռպոտ ձայնով գոռաց.

— Երբ պիտի դրան վերջ լինի։

Ձևացնելով, թե նրա ասածը լավ չի լսել, Շվեյկը պատասխանեց.

— Հետո այնտեղ ինձ մի փոքրիկ անախորժություն պատահեց,― բայց ես ամեն ինչ իմ վրա առա։ Ճիշտ է, ինձ չէին հավատում, թե ես այդ պանիի հետ նամակագրություն ունեմ, բայց, այնուամենայնվ, հետքը կորցնելու համար, հարցաքննության ժամանակ նամակը կուլ տվի։ Հետո կատարյալ պատահականության բերումով,— դա այլ կերպ չի կարելի բացատրել, խառնվեցի մի փոքրիկ տուրուդմփոցի, բայց բարեհաջող դուրս պրծա։ Իմ անմեղությունն ընդունեցին, հետաքննությունը դադարեցրին։ Գնդի գրասենյակում ես միայն մի քանի րոպե սպասեցի, մինչև որ եկավ գնդապետը, որը ինձ մի թեթև հայհոյեց ու ասաց, պարոն օբեր-լեյտենանտ, թե անհապաղ պետք է ներկայանամ ձեզ և զեկուցեմ, որ ստանձնում եմ հանձնակատարի պարտականությունը։ Բացի դրանից, պարոն գնդապետն ինձ հրամայեց ձեզ հայտնել, որ դուք անհապաղ իր մոտ գնաք երթային վաշտի գործերով։ Այդ պահից ավելի քան կես ժամ անցել է։ Բայց չէ՞ որ պարոն գնդապետը չգիտեր, որ ինձ քարշ կտան նաև գնդի գրասենյակ և որ ես այնտեղ կնստեմ տասնհինգ րոպե, գուցե և ավելի։ Իսկ ես այնտեղ նստել էի այն պատճառով, որ ինձ չէին վճարել այդ ամբողջ ժամանակվա ռոճիկս, որը պետք է տային ոչ թե վաշտում, այլ գնդում, քաճի որ համարվում էի գնդային կալանավոր։ Այնտեղ ամեն ինչ այնպես էին իրար խառնել ու խառնշտորել, որ պարզապես մարդ կարող է խելագարվել։

Լսելով, որ դեռևս կես ժամ առաջ պարտավոր էր գնդապետի մոտ լինել, պորուչիկն սկսեց արագ հանգնվել։

— Նորից ինձ լավությո՜ւն արիք, Շվեյկ,— ասաց նա այնպիսի վհատալից ձայնով, որ Շվեյկը փորձեց բարեկամական խոսքով նրան հանգստացնել և հետևից ձայն տվեց.

— Ոչինչ, պարոն օբեր-լեյտենանտ, գնդապետը կսպասի, մեկ է՝ նա անելու բան չունի։

Պորուչիկ Լուկաշը ռումբի պես առաջ էր սլանում։

Պորուչիկի գնալուց մի րոպե հետո գրասենյակ մտավ ավագ գրագիր Վանեկը։

Շվեյկը նստած էր աթոռի վրա և թիթեղե փոքրիկ փեչի մեջ քարածուխ էր լցնում։ Փեչը ծխում և գարշ հոտ էր արձակում, իսկ Շվեյկը շարունակում էր իր զբաղմունքը, ուշադրություն չդարձնելով Վանեկի վրա, որը կանգ առավ և մի քանի րոպե դիտեց նրան, բայց, ի վերջո, չկարողացավ իրեն զսպել, ոտքով չրխկացնելով փակեց փեչի դռնակը և Շվեյկին ասաց, որ այդտեղից դուրս կորչի․

— Պարոն ավագ գրագիր,— արժանապատվորեն ասաց Շվեյկը,— թույլ տվեք ձեզ հայտնել, որ, որքան էլ ցանկանամ, չեմ կարող կատարել այստեղից և առհասարակ ճամբարից դուրս կորչելու ձեր հրամանը, քանի որ ես ենթարկվում եմ բարձրագույն ինստանցիայի հրամանին։ Չէ՞ որ ես այստեղ հանձնակատար եմ,— հպարտորեն ավելացրեց Շվեյկը։— Պարոն գնդապետ Շրեդերը ինձ գործուղել է տասնմեկերորդ վաշտ, պարոն օբեր-լեյտենանտի տրամադրության տակ, որի մոտ ես առաջ սպասյակ էի, բայց իմ բնատուր ինտելիգենտության շնորհիվ արժանացա աստիճանի բարձրացման և հանձնակատար դարձա։ Ես ու պարոն օբեր-լեյտենանտը արդեն հին ծանոթներ ենք։ Իսկ դուք խաղաղ ժամանակ ի՞նչ գործ էիք անում, պարոն ավագ գրագիր։

Գնդի գրագիր Վանեկն այնպես թևաթափ եղավ քաջարի զինվոր Շվեյկի տնավարի, անպատշաճորեն մտերմական տոնից, որ, մոռանալով իր աստիճանը, որով սիրում էր իր վաշտի զինվորների առաջ փայլել, պատասխանեց այնպես, որ կարծես Շվեյկի ստորադրյալը լիներ։

— Ես Կրալուպիում դեղագործական խանութ ունեմ։ Ազգանունս է Վանեկ։

— Ես էլ էի դեղագործություն սովորում,— պատասխանեց Շվեյկը,— Պրագայի Պետրշինա թաղում ապրող պան Կոկոշկայի մոտ։ Նա չափազանց տարօրինակ մարդ էր, և երբ ես մի անգամ սխալմամբ վառեցի բենզինի տակառը և նրա տունը այրվեց, նա ինձ վռնդեց և այլևս ոչ մի տեղ ինձ աշխատանքի չէին ընդունում, այնպես որ այդ տխմար բենզինի տակառի պատճառով ինձ չհաջողվեց ուսումս ավարտել։ Իսկ դուք երբևէ կովերի բուժիչ խոտեր պատրաստե՞լ եք։

Վանեկը բացասաբար շարժեց գլուխը։

— Մենք կովերի բուժիչ խոտերը պատրաստում էինք օծված սրբապատկերներ պատրաստելու հետ միասին։ Մեր դեղատնատեր Կոկոշկան բացառիկ բարեպաշտ մարդ էր և մի տեղ կարդացել էր, թե սուրբ Ուխտագնացը անասուններին բուժել է փորափքությունից։ Եվ ահա, նրա պատվերով Սմիխովում տպեցին սուրբ Ուխտագնացի պատկերները, որոնք նա տարավ Էմաուսի վանքը, որտեղ երկու հարյուր ոսկով օծեցին, որից հետո մենք այդ պատկերները, կովերի համար պատրաստած մեր բուժիչ խոտերի հետ, դնում էինք ծրարների մեջ։ Այդ բուժիչ խոտերը տաք ջրի մեջ լավ բացում, լցնում էին տաշտի մեջ ու կովին խմել տալիս։ Ընդ որում անասունի գլխին կարդում էին սուրբ Ուխտագնացին ուղղված մի փոքրիկ աղոթք, որ հորինել էր մեր գործակատար Տաուհենը, իսկ դա այսպես էր եղել։ Երբ սուրբ Ուխտագնացի այդ պատկերները պատրաստ էին, անհրաժեշտ էր դրանց մյուս երեսին որևէ աղոթք տպագրել։ Եվ ահա երեկոյան մեր ծերուկ Կոկոշկան կանչեց Տաուհենին և նրան պատվիրեց մինչև առավոտ մեր սրբապատկերների ու բուժիչ խոտերի համար մի աղոթք հորինել, այն հաշվով, որ մյուս օրը ժամը տասին, երբ նա գա խանութ, աղոթքը պատրաստ լինի տպարան ուղարկելու, քանի որ կովերն արդեն վաղուց այդ աղոթքին են սպասում։ Երկուսից մեկը,— ասաց Կոկոշկան,— եթե լավ աղոթք հորինի, ապա ինքը նրան մի գուլդեն կպարգևի, իսկ եթե ոչ՝ երկու շաբաթից հետո նա վերջնահաշիվ կստանա։ Պան Տաուհենը ամբողջ գիշերը քրտինք թափեց, առավոտյան քունը գլխին եկավ խանութը բացելու, բայց դեռ ոչինչ չէր գրել։ Դեռ ավելին․ նույնիսկ մոռացել էր այդ բուժիչ խոտերի սրբի անունը։ Նրան փորձանքից ազատեց մեր խանութի ծառա, Ֆերդինանդը։ Սրա ձեռքից ամեն ինչ գալիս էր։ Երբ մենք ձեղնահարկում թեյի համար երիցուկ էինք չորացնում, նա, մեկ էլ տեսար, բոբկանում էր ու մտնում այդ երիցուկի մեջ։ Նա մեզ ասում էր, թե դրանից հետո ոտքերն այլևս չեն քրտնում։ Նա կարողանում էր ձեղնահարկում աղավնիներ որսալ, կարողանում էր բացել փողի գզրոցը և մեզ փող վաստակելու ուրիշ միջոցներ էլ էր սովորեցնում։ Եվ ես, լակոտ տեղովս, տանն այնպիսի դեղատուն ունեի,— դա խանութից թռցրել ու տարել էի տուն,— ինչպիսին չուներ նույնիսկ «Գթասիրտ մարդկանց մոտ» հիվանդանոցը։ Եվ ահա Տաուհենին փրկեց հենց այդ Ֆերդինանդը։ «Թողեք, ասում է, մի տեսնեմ»։ Պան Տաուհենը անմիջապես ինձ ուղարկեց նրա համար գարեջուր բերելու։ Դեռ գարեջուր չէի բերել, որ Ֆերդինանդը գործի կեսն արդեն արել էր, և մեզ համար կարդաց.

Ահա երկնքից մի ձայն է հնչում,
Եվ մարդիկ հանգիստ սրտով են շնչում։
Կոկոշկայի մոտ ձմեռ ու ամառ
Բի հրաշք խոտ կա տավարի համար։

Ապաքինում է նա բոլորովին
(Պտղունցը արժե մի գուլդեն միայն)
Ե՛վ հիվանդ հորթին, և՛ հիվանդ կովին՝
Առանց բժշկի միջամտության։

Իսկ հետո, երբ Ֆերդինանդը ուզածին պես գլուխը քաշեց ստամոքսի կաթիլներին խառնած սպիրտը, գործն արագ ընթացավ, և նա մի ակնթարթում հիանալի ավարտեց.

Խոտն այդ գտել է սուրբ Ուխտավորը,
Ուստի թող նրան փառք տան բոլորը.
Ո՜վ դու կովերի փրկիչ հրաշագործ,
Մեր խեղճ նախիրը պահպանիր անփորձ։

Իսկ հետո, երբ պան Կոկոշկան եկավ, պան Տաուհենը նրա հետ մտավ գրասենյակ, իսկ այնտեղից դուրս գալիս մեզ ցույց տվեց երկու, և ոչ թե մեկ գուլդեն, որ նրան խոստացել էր Կոկոշկան։ Նա ուզում էր ստացածը պան Ֆերդինանդի հետ հավասար կես անել, բայց այդ երկու գուլդենը տեսնելուն պես ծառա Ֆերդինանդը համակվեց շահամոլությամբ ու ասաց․ «Կամ բոլորը, կամ ոչինչ»։ Պան Տաուհենն էլ նրան ոչինչ չտվեց և այդ երկու գուլդենն իրեն պահեց։ Հետո ինձ տարավ խանութ, վզակոթիս հասցրեց ու ասաց, որ ես այդպիսի հարյուր հարված էլ կստանամ, եթե երբևէ համարձակվեմ ասել, թե ոտանավորը նա չի գրել։ Եթե Ֆերդինանդը գնա մեր տիրոջը գանգատվելու, ապա ես պարտավոր եմ ասել, թե ծառա Ֆերդինանդը ստախոս է։ Ստիպված եղա թարխունի քացախի շշի առաջ երդվել, թե այդպես կվարվեմ։ Իսկ մեր ծառան սկսեց իր բարկությունը կովերին բուժող խոտերի գլխին թափել։ Մենք այդ խոտերը ձեղնահարկում պահում էինք խոշոր արկղերի մեջ, իսկ նա, չգիտես որտեղից մկան կղկղանք էր ճարում, ծեծում ու խառնում այդ բուժիչ խոտին։ Հետո փողոցից ձիու թրիք էր հավաքում, տանը չորացնում, հավանգի մեջ ծեծում և դա էլ լցնում կովերին բուժող խոտի և սուրբ Ուխտագնացի պատկերների վրա, բայց դրանով էլ չէր բավարարվում։ Միզում, դուրս էր գնում այդ արկղերի մեջ, իսկ հետո այդ ամենը իրար խառնում։ Ստացվում էր խաշի պես մի բան…

Հնչեց հեռախոսի զանգը։ Ավագ գրագիրը վազեց հեռախոսի մոտ, ապա զզվանքով հեռախոսափողը ցած գցեց։

— Պետք է գնամ գնդի գրասենյակ։ Այդպես հանկա՜րծ… Դա ինձ մի տեսակ դուր չի գալիս։

Շվեյկը նորից մնաց մենակ։

Մի րոպե հետո զանգը նորից հնչեց։

Շվեյկն սկսեց հեռախոսային խոսակցությունը.

— Վանե՞կը… Նա գնաց գնդի գրասենյակ։ Ով է հեռախոսի մո՞տ։ Տասնմեկերորդ երթային վաշտի, հանձնակատարը։ Իսկ այդտեղ ո՞վ է հեռախոսի մոտ։ Տասներկուերորդ վաշտի հանձնակատա՞րը։ Հարգանացս հավաստիքը, կոլեգա։ Իմ ազգանո՞ւնը։ Շվեյկ։ Իսկ քո՞նը։ Բրաո՞ւն։ Կառլինի Նաբերեմնա փողոցում մի գդակ կարող Բրաուն կա, նա քեզ հո ազգական չի։ Չէ՞։ Այդպիսի մարդու չե՞ս ճանաչում… Ես էլ չեմ ճանաչում։ Մի անգամ տրամվայով անցնում էի, նրա խանութի ցուցանակն աչքովս ընկավ․․․ Ինչ նորություն կա՞․․․ Ես ոչինչ չգիտեմ։ Երբ ենք գնո՞ւմ։ Գնալու մասին դեռ ոչ ոքի հետ չեմ խոսել։ Իսկ ո՞ւր պիտի գնանք…

— Ա՜յ քեզ դդում։ Վաշտի հետ ռազմաճակատ։

― Այդ մասին դեռ բան չեմ լսել։

— Խոսք չունեմ, լա՜վ հանձնակատար ես։ Իսկ քո լեյտենանտն ի՞նչ է անում։

— Ոչ թե լեյտենանտը, այլ օբեր-լեյտենանտը։

— Դա միևնույն է։ Քո օբեր-լեյտենանտը գնա՞ց գնդապետի մոտ խորհրդակցության։

— Նա նրան կանչել էր այնտեղ։

— Ա՛յ, տեսնում ես։ Մերն էլ գնաց այնտեղ, տասներեքերորդ վաշտի հրամանատարն էլ։ Ես հենց նոր հեռախոսով խոսում էի նրանց հանձնակատարի հետ։ Այդ շտապողականությունը ինձ մի տեսակ դուր չի գալիս։

— Իսկ չգիտե՞ս, նվագախումբը իրերը չի՞ կապկպում։

— Ոչինչ չգիտեմ։

— Քեզ հիմարի տեղ մի դիր։ Ասում են, որ ձեր ավագ գրագիրը վագոնների բեռնագրերն արդեն ստացել է։ Ճիշտ է, չէ՞։ Դուք քանի զինվոր ունեք։

— Չգիտեմ։

— Ախ դու, դատարկագլուխ, ես հո քեզ չեմ ուտի։ (Լսվեց, թե ինչպես հեռախոսով խոսողը դիմեց իր մոտ գտնվող ինչ-որ մեկի, «Ֆրանտա, վերցրու երկրորդ փողը, տես թե տասնմեկերորդ վաշտն ինչպիսի հիմար հանձնակատար ունի»)։ Ալլո, քնա՞ծ ես, քեզ ի՞նչ պատահեց։ Դե, պատասխանիր, երբ կոլեգադ բան է հարցնում։ Ուրեմն, դեռ ոչինչ չգիտե՞ս։ Մի՛ թաքցրու։ Մի՞թե ավագ գրագիրը չի ասել, որ ձեզ պահածո են տալու։ Դու նրա հետ այդպիսի բաների մասին չես խոսո՞ւմ։ Ա՛յ քեզ դդում։ Դա քեզ չի վերաբերվո՞ւմ։ (Ծիծաղ լսվեց)։ Հը՞, չլինի տանիքից գլխիդ աղյուս ընկավ։ Դե լավ, հենց որ մի բան իմանաս՝ զանգահարիր տասներկուերորդ երթային գունդ, ազի՛զ տխմար։ Որտեղացի՞ ես։

— Պրագացի։

— Այդ դեպքում մի քիչ խելոք պիտի լինեիր։ Հա՛, մի բան էլ հարցնեմ։ Ձեր ավագ գրագիրը գրասենյակից ե՞րբ գնաց։

— Հենց նոր կանչեցին։

― Ահա թե ինչ։ Իսկ չէի՞ր կարող ավելի շուտ ասել։ Մերն էլ հենց նոր գնաց։ Այնտեղ ինչ-որ վատ բան է կատարվում։ Գումակի հետ դեռ չե՞ս խոսել։

— Ոչ։

— Հիսո՜ւս Քրիստոս։ Եվ դեռ ասում ես՝ պրագացի ես։ Ոչ մի բանի մասին չես հոգում։ Ամբողջ օրը որտե՞ղ ես քարշ գալիս։

— Ընդամենը մի ժամ առաջ եմ եկել դիվիզիոնի դատարանից։

― Դա արդեն ուրիշ բան է, ընկեր։ Հենց այսօր կանցնեմ ձեզ մոտ՝ երեսդ տեսնելու։ Երկու անգամ ավարտանշան տուր։

Նոր էր Շվեյկն ուզում ծխամորճը վառել, երբ նորից հեռախոսի զանգը հնչեց։ «Գրողի ծոցը գնաք դուք ձեր հեռախոսով,— մտածեց Շվեյկը,— գլո՜ւխ ունեմ ձեզ հետ շաղակրատելու»։

Բայց զանգն անողոք կերպով շարունակում էր հնչել, այնպես որ, վերջապես, Շվեյկի համբերությունը հատավ, նա վերցրեց հեռախոսափողը և բղավեց.

— Ալլո՛։ Ո՞վ է խոսում։ Լսում է տասնմեկերորդ երթային վաշտի հանձնակատար Շվեյկը։

Շվեյկը ճանաչեց պորուչիկ Լուկաշի ձայնը.

— Ի՞նչ եք անում այդտեղ։ Ո՞ւր է Վանեկը։ Անմիջապես հեռախոսի մոտ կանչել Վանեկին։

― Համարձակվում եմ զեկուցել, պարոն օբեր-լեյտենանտ, զանգը նոր հնչեց։

— Լսեցեք, Շվեյկ, ես ձեր հիմարությունները լսելու ժամանակ չունեմ։ Զինվորական ծառայության մեջ հեռախոսային խոսակցությունը հեռախոսային զևզեկություն չէ, որով զբաղվում են մեկնումեկին ճաշի հրավիրելիս։ Հեռախոսային խոսակցությունը պետք է լինի պարզ ու հակիրճ։ Հեռախոսով խոսելիս «համարձակվում եմ զեկուցել»-ը «օբեր-լեյտենանտ»-ը չեն գործածվում… Եվ այդպես, ես ձեզ հարցնում եմ, Շվեյկ, Վանեկն այդտե՞ղ է։ Թող անմիջապես մոտենա հեռախոսին։

— Համարձկվում եմ զեկուցել, պարոն օբեր-լեյտենանտ, նա առկա չէ։ Նրան հենց նոր, երևի քառորդ ժամ էլ չի լինի, մեր գրասենյակից կանչեցին գնդի գրասենյակ։

— Թող մի տուն գամ, ձեր ճաշը կեփեմ։ Չե՞ք կարող կարճ արտահայտվել։ Ուշադիր լսեցեք, թե հիմա ինչ եմ ասելու։ Որ հետո չարդարանաք, թե հեռախոսը խրխռում էր․․․ Անհապաղ, հեռախոսափողը կախելուն պես…

Պաուզա։

Նորից զանգ։

Շվեյկը վերցնում է հեռախոսափողը, և նրա գլխին հայհոյանքներ են տեղում.

— Անասո՛ւն, խուլիգա՛ն, սրիկա՛։ Ի՞նչ եք անում, ինչո՞ւ խոսակցությունն ընդհատեցիք։

— Դուք բարեհաճեցիք ասել, որ հեռախոսափողը կախեմ։

— Մի ժամից ես տուն կգամ։ Այն ժամանակ ձեր հալը կտեսնեք։ Անմիջապես վեր կացեք և գնացեք բարաք, այնտեղ գտեք դասակապետներից մեկին, թեկուզ Ֆուքսին, և ասացեք, որ անմիջապես վերցնի տասը զինվոր և նրանց հետ գնա պահեստ՝ պահածո ստանալու։ Կրկնեցեք, թե նա ինչ պիտի անի։

— Տասը զինվոր վերցրած գնա պահեստ պահածո ստանալու։

— Վերջապես մի քիչ խելոքացաք։ Իսկ առայժմ կզանգահարեմ գնդի գրասենյակ, Վանեկին, որ նա էլ գնա պահեստ՝ պահածոներն ընդունելու։ Իսկ եթե մինչ այդ բարաք վերադառնա, թող ամեն ինչ թողնի և վազի պահեստ։ Իսկ հիմա հեռախոսափողը կախեցեք։

Շվեյկը բավական երկար և ապարդյուն փնտրում էր Ֆուքսին և մյուս ենթասպաներին։ Նրանք բոլորը տնկվել էին խոհանոցի մոտ, կրծմրծում էին ոսկորների վրա մնացած մսերը և զվարճանում սյանը կապված Բալոունին նայելով, որը, ճիշտ է, ոտքի ամբողջ թաթով հենված էր գետնին, քանի որ նրան գթացել էին։ Հետաքրքիր մի տեսարան էր դա։ Խոհարարներից մեկը Բալոունի համար մի կողոսկր բերեց և խոթեց նրա բերանը։ Մորուքավոր հսկա Բալոունը ձեռքերով գորձելու հնարավորություն չունենալով, զգուշաբար ոսկորը շուռումուռ էր տալիս բերանում, գործելով ատամներով ու լնդերով։ Նա միսը կրծմրծում էր անտառաոգու տեսքով։

— Ձեզնից ո՞վ է դասակապետ Ֆուքսը,— հարցրեց Շվեյկը, վերջապես ենթասպաներին գտնելով։

Դասակապետ Ֆուքսն անհրաժեշտ չհամարեց պատասխանել, տեսնելով, որ իրեն հարցնողն ինչոր շարքային հետևակ զինվոր է։

— Ձեզ բան եմ ասում,— գոռաց Շվեյկը,— դեռ երկա՞ր պիտի հարցնեմ։ Որտե՞ղ է դասակապետ Ֆուքսը։

Դասակապետ Ֆուքսն առաջ եկավ և, ուռած-փքված, սկսեց Շվեյկին շշպռել, թե ինքը ոչ թե դասակապետ է, այլ պարոն դասակապետ, և չի կարելի բղավել, թե «ո՞ւր է դասակապետը», այլ հարկավոր է ասել. «համարձակվում եմ զեկուցել, արդյոք այստե՞ղ է պարոն դասակապետը»։ Եթե իր դասակում մեկնումեկը մոռանում է ասել «Ich melde gehorsam» [Համարձակվում եմ զեկուցել (գերմ.)], ապա ինքը նրա ռեխը ջարդում է։

— Մի քիչ կամա՜ց,— խոհեմաբար ասաց Շվեյկը։— Անմիջապես վեր կացեք, գնացեք բարաք, այնտեղից տասը զինվոր վերցրեք և նրանց հետ վազքով մա՛րշ դեպի պահեստ՝ պահածո ստանալու։

Դասակապետն այնպես շշմեց, որ հազիվ կարողացավ ասել.

— Ի՞նչ…

— Ոչ մի «ինչ»,— պատասխանեց Շվեյկը։— Ես տասնմեկերորդ երթային վաշտի հանձնակատարն եմ և հենց նոր հեռախոսով խոսում էի պարոն օբեր-լեյտենանտ Լուկաշի հետ, որն ասաց. «Տասը շարքային զինվորի հետ վազքով մարշ դեպի պահեստ»։ Եթե չգնաք, պարոն դասակապետ Ֆուքս, ես կվերադառնամ հեռախոսի մոտ։ Պարոն օբեր-լեյտենանտը պահանջում է, որ ինչ էլ լինի՝ գնաք։ Ոչ մի առարկություն չի կարող լինել։ «Հեռախոսային խոսակցությունը,— ասում է պորուչիկ Լակաշը,— պետք է լինի պարզ և հակիրճ»։ Եթե դասակապետ Ֆուքսին ասված է գնալ, ապա դասակապետ Ֆուքսը պետք է գնա։ Այդ հրամանը ձեզ համար ինչ-որ զևզեկություն չէ, որով զրաղվում են որևէ մեկին ճաշի հրավիրելիս։ Զինվորական ծառայության մեջ, մանավանդ պատերազմի ժամանակ, ամեն մի հապաղում հանցագործության է։ «Եթե այդ դասակապետ Ֆուքսը ձեր ասելուն պես չգնա, հեռախոսով ինձ հայտնեցեք, և ես նրա հախից կգամ։ Ես դասակապետ Ֆուքսի թոզը քամուն կտամ»։ Երևում է, սիրելի՛ս, դուք պարոն օրեր-լեյտենանտին լավ չեք ճանաչում։

Շվեյկը հաղթականորեն նայեց ենթասպաներին, որոնք նրա ելույթից զարմացել և իրենց ոչնչացած էին զգում։

Դասակապետ Ֆուքսը ինչ-որ անհասկանալի բան մրթմրթաց և արագ քայլերով հեռացավ։ Շվեյկը նրա հետևից գոռաց.

— Ուրեմն, կարո՞ղ եմ պարոն օրեր-լեյտենանտին զանգահարել, որ ամեն ինչ կարգին է։

— Տասը զինվորների հետ անհապաղ կլինեմ պահեստում,— պատասխանեց դասակապետ Ֆուքսը, արդեն մոտենալով բարաքին։

Իսկ Շվեյկը, ոչ մի խոսք չասելով, թողեց հեռացավ, թողնելով ենթասպաներին, որոնք շշմած էին դասակապետ Ֆուքսից ոչ պակաս։

— Սկսվո՜ւմ է,— ասաց կարճլիկ կապրալ Բլաժեկը,— ունեցած-չունեցածներս պետք է կապկպենք։

Շվեյկը վերադարձավ տասնմեկերորդ երթային վաշտի գրասենյակը։ Նոր էր նա ծխամորճը վառել, երբ հեռախոսի զանգը հնչեց։ Շվեյկի հետ նորից խոսում էր պորուչիկ Լուկաշը։

— Որտե՞ղ եք թրև գալիս, Շվեյկ։ Արդեն երրորդ անգամն է, որ զանգահարում եմ, և ոչ ոք չի պատասխանում։

— Փնտրում էի, պարոն օբեր-լեյտենանտ։

— Հը՞, արդեն գնացի՞ն։

— Իհարկե, գնացին, բայց չգիտեմ այնտեղից եկե՞լ են։ Մեկ էլ վազ չտա՞մ։

— Դասակապետ Ֆուքսին գտա՞ք։

— Գտա, պարոն օբեր-լեյտենանտ։ Սկզբում նա ինձ ասաց «ի՞նչ», բայց երբ նրան բացատրեցի, որ հեռախոսային խոսակցությունը պետք է լինի հակիրճ և պարզ․․․

— Հիմար-հիմար մի խոսեք, Շվեյկ․․․ Վանեկը դեռ չի՞ վերադարձել։

— Չի վերադարձել, պարոն օբեր-լեյտենանտ։

— Այդպես մի բղավեք հեռախոսափողի մեջ։ Չգիտե՞ք, թե հիմա որտեղ կարող է լինել այդ նզովյալ Վանեկը։

— Չգիտեմ, պարոն օբեր-լեյտենանտ, թե որտեղ կարող է լինել այդ նզովյալ Վանեկը։

— Նա գնդի գրասենյակում է եղել, բայց ինչ-որ տեղ է գնացել… Գնացեք այնտեղ նրա մոտ, Շվեյկ, և ասացեք, որ անմիջակես գնա պահեստ։ Եվ հետո, անմիջապես գտեք կապրալ Բլաժեկին և ասացեք, որ Բալոունին անհապաղ արձակի, և Բալոունին ուղարկեցեք ինձ մոտ։ Խոսափողը կախեցեք։

Շվեյկը ձեռ ու ոտ ընկավ, գտավ կապրալ Բլաժեկին և նրան հայտնեց պորուչիկի հրամանը Բալոունին արձակելու մասին։ Կապրալ Բլաժեկը մրթմրթաց.

— Հենց որ նեղն են ընկնում, սկսում են վախենալ։

Շվեյկը գնաց տեսնելու, թե ինչպես են արձակելու Բալոունին, իսկ հետո ուղեկցեց նրան, քանի որ երկուսն էլ քայլում էին կանտինայի ճանապարհով, որտեղ Շվեյկը պետք է գտներ ավագ գրագիր Վանեկին։

Բալոունը Շվեյկին նայում էր ինչպես իր ազատարարի վրա և նրան խոստացավ, թե նրա հետ կկիսի այն բոլոր ծանրոցները՝ որ երբևէ տնից կստանա։

— Շուտով մեր տանը խոզ են մորթելու,— մելամաղձոտ ասաց Բալոունը։— Դու խոզի ո՞ր երշիկն ես սիրում, արյունով պատրաստա՞ծ թե առանց արյունի։ Ասա, մի՛ քաշվիր, ես հենց այս գիշեր նամակ եմ գրելու տուն։ Իմ այդ խոզը համարյա հարյուր հիսուն կիլո կլինի։ Գլուխը ոնց որ բուլդոգի գլուխ, իսկ այդ տեսակ խոզերը ամենից լավն են։ Այդպիսի խոզից մարդ վնաս չի տեսնի։ Խոզի այդ ցեղատեսակը, ախպերացու, մարդու ամոթով չի թողնի։ Վրան ութ մատ ճարպ կա։ Տանը լյարդաթոքի երշիկն ես ինքս էի պատրաստում։ Օր էր լինում, այնքան ֆարշ էի խպշտում, որ քիչ էր մնում տրաքեի։ Անցյալ տարվա խոզը հարյուր վաթսուն կիլո էր։ Ա՛յ թե խոզ եմ ասել,— հիացմունքով ասաց նա հրաժեշտ տալիս, ամուր սեղմելով Շվեյկի ձեռքը։— Իսկ ես նրան կերակրում էի միայն կարտոֆիլով և ինքս էլ զարմանում, թե ինչքան արագ է չաղանում։ Մի կտոր աղաջրի մեջ պահած ու տապակած վետչինա, հետը կաղամբ ու կարտոֆիլի կնեդլիկներ, վրան խորխոզի ցանած… Մարդ մատները կլպստի։ Դրանից հետո մարդ գարեջուրն էլ հաճույքով է խմում… Կյանք հո չի, իսկը դրախտ։ Մարդուս էլ ի՞նչ է պետք։ Եվ պատերազմն այդ բոլորից մեզ զրկեց։

Մեծամորուք Բալոունը մի խոր հոգոց քաշեց և գնաց դեպի գնդի գրասենյակը, իսկ Շվեյկը լորենիների հին ծառուղիով քայլերն ուղղեց դեպի կանտինա։

Ավագ գրագիր Վանեկը երանալից տեսքով նստած էր կանտինայում և իր ծանոթ շտաբի գրագրին բացատրում էր, թե պատերազմից առաջ էմալի և ցեմենտի ներկերի վաճառքից ինչքան կարելի էր շահել։ Շտաբի գրագիրը թունդ հարբած էր։ Ցերեկը Պարդուբիցիից եկել էր մի հարուստ կալվածատեր, որի տղան գտնվում էր ճամբարում, նրան մեծ կաշառք էր տվել և առավոտից մինչև կեսօր քաղաքում հյուրասիրել։

Հիմա շտաբի գրագիրը բոլորովին վհատված էր, որ ախորժակը կորել է, չէր կարողանում հասկանալ, թե խոսքն ինչի մասին է, իսկ էմալի ներկերին վերաբերող տրակտատին բնավ չէր անդրադառնում։

Նա զբաղված էր իր սեփական խոհերով և քթի տակ քրթմնջում էր, թե երկաթուղաճյուղը պետք է ձգվեր Տրեշեբոնից դեպի Պիլիգրիմով, իսկ հետո հետ դառնար։

Երբ Շվեյկը ներս մտավ, Վանեկը ջանում էր շտաբի գրագրին մի անգամ ևս թվերով բացատրել, թե մի կիլոգրամ շինարարական ներկից ինչքան էին վաստակում, մի բան, որին շտաբի գրագիրն անառիթ պատասխանեց.

— Վերադարձի ճանապարհին նա մեռավ, թողնելով միայն նամակներ։

Տեսնելով Շվեյկին, նա, ըստ երևույթին, նրան ինչ-որ չսիրած մարդու տեղ դրեց և սկսեց որովայնախոս անվանել։

Շվեյկը մոտեցավ Վանեկին, որը նույնպես խմած էր, բայց, համենայն դեպս, բարեհամբույր էր և սիրալիր։

— Պարոն ավագ գրագիր,— զեկուցեց նրան Շվեյկը,— անմիջապես գնացեք պահեստ և պահածո ստացեք։ Այնտեղ դասակապետ Ֆուքսը տասը զինվորներով ձեզ է սպասում։ Ինչքան ոտքներումդ ուժ կա, վազքով մա՛րշ։ Պարոն օբեբ-լեյտենանտն արդեն երկու անգամ հեռախոսել է։

Վանեկը սկսեց ծիծաղել.

— Մանկիկս, ես ապո՞ւշ եմ, ինչ է։ Չէ՞ որ դրա համար ստիպված պիտի լինեի ինքս ինձ հայհոյել, հրեշտակս։ Դեռ ժամանակ շատ կա։ Հո հետևներիցս չեն ընկել, անգի՛նս։ Նախ և առաջ պարոն Լուկաշն այնքան երթային վաշտեր ճանապարհի, որքան ես, և նոր միայն խոսի։ Երևի այն ժամանակ իր «վազքով մարշ»-ով ոչ-ոքի իզուր չի անհանգստացնի։ Գնդի գրասենյակում ես արդեն հրաման ստացա, որ վաղը մեկնում ենք, որ հարկավոր է եղած-չեղածը հավաքել և անհապաղ գնալ ճանապարհի համար պարեն ստանալու։ Իսկ ի՞նչ ես կարծում, ես ի՞նչ արի։ Շատ հանգիստ մտա այստեղ քառորդ լիտր գինի խմելու։ Ես հանգիստ նստած եմ այստեղ, և թող ամեն ինչ իր ճանապարհով գնա։ Պահածոն կմնա պահածո, պարենը՝ պարեն։ Ես պահեստի տեղն ավելի լավ գիտեմ, քան պարոն օբեր-լեյտենանտը, և հասկանում եմ, թե ինչ են խոսում գնդապետի մոտ՝ ավագ սպաների խորհրդակցություններում։ Չէ՞ որ պարոն գնդապետին միայն թվում է, թե պահեստում պահածո կա։ Մեր գնդի պահեստը երբեք պահածոյի պաշար չի ունեցել, և մենք դեպքից-դեպք պահածո ճարել ենք բրիգադում կամ փոխարինաբար վերցրել մոտակա գնդերից։ Հենց միայն Բենեշովյան գնդին երեք հարյուր տուփ պարտք ենք։ Հա՜, հա՜։ Թող նրանք իրենց խորհրդակցություններում խոսեն ինչ խելքներին կփչի։ Ո՞ւր ես շտապում։ Չէ՞ որ, միևնույն է, երբ մերոնք գնան պահեստ, կապտենարմուսը նրանց պիտի ասի, թե խելքները թռցրել են։ Ոչ մի երթային վաշտ ճանապարհի համար պահածո չի ստացել։ Ճիշտ չե՞մ ասում, քարթո՛ւ կարտոֆիլ,— դիմեց նա շտաբի գրագրին։

Շտաբի գրագիրը հավանաբար նիրհում էր կամ սպիտակ ջերմախտի նոպայով էր բռնվել, այնպես որ պատասխանեց.

— Նա քայլում էր բաց հովանոցը գլխին բռնած։

— Ավելի լավ կլինի,— շարունակեց ավագ գրագիը Վանեկը,— այդ ամենը բանի տեղ չդնել։ Եթե այսօր գնդի գրասենյակում ասել են, թե վաղը մեկնում ենք, ապա երեխան էլ չի հավատա։ Մի՞թե կարող ենք մեկնել առանց վագոնների։ Իմ ներկայությամբ զանգահարեցին կայարան։ Այնտեղ ոչ մի ազատ վագոն չկա։ Կրկնվում է ճիշտ նույնը, ինչ պատահեց վերջին երթային վաշտին։ Այն ժամանակ մենք երկու օր կայարանում նստել ու սպասում էինք, որ մեկնումեկը մեզ խղճա և մեզ համար գնացք ուղարկի։ Իսկ հետո չգիտեինք, թե ուր ենք գնում։ Նույնիսկ ինքր գնդապետը չգիտեր։ Արդեն ամբողջ Հունգարիան անցել էինք, և դեռ ոչ ոք չգիտեր՝ Սերբիա՞ ենք գնալու թե Ռուսաստան։ Ամեն մի կայարանից ուղիղ հեռախոսագծով խոսում էինք դիվիզիայի շտաբի հետ։ Իսկ մենք պարզապես կարկատանի նման մի բան էինք։ Մեզ, վերջապես, կարեցին-կպցրին Դուկլայի մոտ գտնվող ինչ-որ տեղի։ Այնտեղ մեզ մի թունդ ջարդեցին, և մենք նորից գնացինք վերակազմավորվելու։ Հարկավոր է չշտապե՛լ։ Իր ժամանակին ամեն ինչ կպարզվի, իսկ առայժմ շտապելու կարիք չկա։ Jawohl, nochmal! [Այդպես է, ևս մի անգամ (գերմ.)] Այստեղի գինին հիանալի է,— շարունակեց Վանեկը, չլսելով, թե ինչպես շտաբի գրագիրն ինքն իրեն քրթմնջում է.

— Glauben Sie mir, ich habe bisher wenig von meinem Leben gehabt! Ich wundere mich über diese Frage․ [Հավատացեք, մինչև հիմա կյանքումս լավ բան քիչ եմ տեսել։ Այդ հարցն ինձ զարմացնում է (գերմ.)]

— Ինչո՞ւ իզուր անհանգստանամ երթային գումարտակի մեկնելու հարցով։ Առաջին երթային վաշտում, որի հետ ես գնում էի, ամեն ինչ պատրաստ էր ընդամենը երկու ժամ առաջ, և ամեն բան տեղը տեղին էր։ Մեր այն ժամանակվա երթային գումարտակի մյուս վաշտերը ճանապարհվելու համար ամբողջ երկու օր պատրաստվում էին, իսկ մեր վաշտի հրամանատար լեյտենանտ Պրշենոսիլը (մի այդպիսի ֆրանտ կար) մեզ ուղղակի ասաց, «Տղանե՛ր, մի շտապեք»։ Գնացքը մեկնելուց միայն մի ժամ առաջ սկսեցինք իրերը կապկպել։ Եվ ամեն ինչ լավ եղավ։ Ավելի լավ կլինի նստեք…

— Չեմ կարող,— հերոսական անձնուրացությամբ պատասխանեց քաջարի զինվոր Շվեյկը։— Պետք է գնամ գրասենյակ։ Մեկնումեկը կարող է զանգահարել։

— Դե լավ, գնացեք, անգի՛նս։ Միայն թե մեկընդմիշտ հիշեցեք, որ դա ձեր կողմից տգեղ բան է և որ իսկական հանձնակատարը երբեք չպետք է լինի այնտեղ, որտեղ նա հարկավոր է։ Երբեք ձեր պարտականություններն այդպես եռանդով մի կատարեք։ Հավատացեք, հոգյակս, չկա ավելի վատ բան, քան փութկոտ հանձնակատարը, որ վազվզում և ձեռ ու ոտ է ընկնում բոլորի փոխարեն։

Բայց Շվեյկն արդեն դռնից դուրս էր եկել և շտապում էր դեպի իր երթային գնդի գրասենյակը։

Վանեկը մենակ մնաց, քանզի բնավ չէր կարելի ասել, թե շտաբի գրագիրը նրան ընկերություն էր անում։ Վերջինս բոլորովին ներանձնացել էր և, գինու շիշը շոյելով, մերթ չեխերեն, մերթ գերմաներեն քրթմնջում էր այնպիսի զարմանալի բաներ, որ իրար հետ որևէ առնչություն չունեին․

— Ես շատ անգամ եմ անցել այս գյուղով, բայց ոչ մի գաղափար չունեի, որ նա աշխարհիս երեսին գոյություն ունի։ In einem halben Jahre habe ich meine Statsprüfung hinter mir und meinen Doktor gemacht։ [Կես տարուց հետո ես պետական քննությունները կհանձնեմ և դոկտորի կոչում կստանամ (գերմ․)] Ես ծեր հաշմանդամ դարձա։ Շնորհակալ եմ, Լյուսի։ Erscheinen sie in schön ausgestatteten Bänden [Եթե դրանք լույս տեսնեն լավ կազմերով (գերմ.)] գուցե ձեր մեջ մեկը կգտնվի, որը այդ բանը հիշում է։

Ավագ գրագիրը ձանձրույթից սկսեց ինչ-որ քայլերգ տկտկացնել, բայց ստիպված եղավ երկար ձանձրանալ. դուռը բացվեց և ներս մտավ սպայական խոհանոցի խոհարար Յուրայդան և փլվեց աթոռի վրա։

— Այսօր մեզ հրամայել էին ճանապարհի համար կոնյակ ստանալ,— թոթվեց նա։— Բայց մեր շշի մեջ դեռ ռոմ կար, և ստիպված էինք դատարկել, մի խոսքով՝ ստիպված եղանք մի լավ կոնծել։ Խոհանոցի բոլոր տղաները հարբեցին։ Ես ճաշի մի քանի բաժին սխալ հաշվեցի։ Գնդապետն ուշ եկավ, և նրան բաժին չհասավ։ Այդ պատճառով հիմա նրա համար օմլետ են պատրաստում։ Ա՜յ թե կոմեդիա էր։

— Հետաքրքրաշարժ արկածախնդրություն,— ասաց Վանեկը, որը խմելիս սիրում էր գեղեցիկ բառեր գործածել։

Խոհարար Յուրայդան սկսեց փիլիսոփայել, մի բան, որ նրա նախկին զբաղմունքին սազական էր։ Պատերազմից առաջ նա հրատարակում էր օկուլտային ժուռնալ և մի մատենաշար «Կյանքի և մահվան գաղտնիքներ» խորագրով։ Զինվորական ծառայության մեջ նա խցկվել էր դաշտային սպայական խոհանոց, և երբեմն, երբ տարվում էր հին հնդկական Պրահնա Պրամիտայի («Հայտնություն իմաստությանց») ընթերցանությամբ, նրա պատրաստած տապական խանձվում էր։ Գնդապետ Շրեդերը նրան գնահատում էր իբրև գնդում գտնվող անթիկա մի բան։ Հիրավի, ո՞ր սպայական խոհանոցը կարող էր պարծենալ այնպիսի խոհարար-օկուլտիստով, որը, թափանցելով կյանքի ու մահվան խորհուրդների մեջ, բոլորին զարմացնում էր սմետանով պատրաստած այնպիսի ֆիլեով կամ ռագույով, որ Կոմարովի մոտ մահացու վիրավոված պոդպորուչիկ Դուֆեկը շարունակ նրա անունն էր տալիս։

— Այո՛,— անպատեհ ասաց Յուրայդան, որը հազիվ էր կարողանում աթոռին նստած մնալ և որից տասը քայլի վրա ռոմի հոտ էր փչում,— երբ այսօր պարոն գնդապետին բաժին չհասավ և երբ նա տեսավ, որ միայն շոգեխաշ կարտոֆիլ է մնացել, ընկավ գակիի վիճակի մեջ։ Գիտե՞ք գակին ինչ է։ Դա քաղցած ոգիների վիճակն է։ Եվ ահա այդ ժամանակ ես նրան ասացի. «Արդյոք բավական ուժ ունե՞ք, պարոն գնդապետ, անդրդվելի մնալու բախտի ճակատագրական նախասահմանման առաջ, այսինքն դիմանալու այն բանին, որ ձեզ հորթի երիկամ չհասավ։ Կարմայով սահմանված է, որ դուք, պարոն գնդապետ, այսօր ընթրիքին աստվածային օմլետ և հորթի ծեծած, շոգեխաշ լյարդ ստանաք»։

— Սիրելի՛ բարեկամ,— կարճ պաուզայից հետո կիսաձայն դիմեց նա ավագ գրագրին, այդ միջոցին ակամա ձեռքը շարժելով և շուռ տալով սեղանի վրա իր առաջ դրված բոլոր բաժակները։— Գոյություն ունի բոլոր երևույթների, ձևերի ու իրերի անէություն,— մռայլ ասաց այդ գործողությունից հետո խոհարար-օկուլտիստը։― Ձևն անէություն է, իսկ անէությունը՝ ձև։ Անէությունն անբաժանելի է ձևից, ձևը՝ անէությունից։ Այն, ինչ անէություն է, հանդիսանում է և ձև, այն, ինչ ձև է, հանդիսանում է անէություն։— Խոհարար-օկուլտիստը գլուխը հենեց ձեռքին, խորասուզվեց լռության մեջ և սկսեց հայել գինուց թրջված սեղանը։

Շտաբի գրագիրը շարունակում էր ինչ-որ բան մրթմրթալ, որը ոչ սկիզբ ուներ, ոչ վերջ.

— Հացն անհետացավ դաշտերից — in dieser Stimmung erhilt er Einladung und ging zu ihr [Այդպիսի տրամադրությամբ նա հրավեր ստացավ և գնաց նրա մոտ (գերմ.)], հոգեգալստի տոնը գարնանն է լինում։

Ավագ գրագիր Վանեկը շարունակում էր տկտկացնել սեղանը, խմում էր և ժամանակ առ ժամանակ հիշում, որ պարենի պահեստի մոտ տասը զինվորներ, դասակապետի գլխավորությամբ, իրեն են սպասում։ Այդ բանը հիշելիս նա ժպտում էր և ձեռքը թափ տալիս։

Ուշ ժամին վերադառնալով տասնմեկերորդ երթային վաշտի գրասենյակը, նա Շվեյկին գտավ հեռախոսի մոտ նստած.

— Ձևը անէություն է, իսկ անէությունը՝ ձև,— ասաց նա դժվարությամբ, առանց շորերը հանելու ընկավ մահճակի վրա և ձեռաց քնեց։

Շվեյկը շարունակեց հեռախոսի մոտ նստած մնալ, քանի որ դրանից երկու ժամ առաջ պորուչիկ Լուկաշը նրան հեռախոսով հայտնելով, թե ինքը դեռևս պարոն գնդապետի մոտ հրավիրված խորհրդակցությունում է, մոռացել էր ասել, թե նա կարող է հեռախոսից հեռանալ։

Այնուհետև Շվեյկի հետ խոսեց դասակապետ Ֆուքսը, որը տասը շարքայինների հետ իզուր սպասելով ավագ գրագրին, միայն հիմա էր նկատել, որ պահեստը փակ է։

Վերջապես, Ֆուքսը ինչ-որ տեղ գնաց, և տասը շարքայինները մեկը մյուսի հետևից վերադարձան իրենց բարաքը։ Շվեյկը ժամանակ առ ժամանակ իր ձանձրույթը փարատում էր նրանով, որ վերցնում էր հեռախոսափողը և ականջ դնում։ Հեռախոսը նորագույն սիստեմի էր, որ միայն վերջերս էր բանակում գործածության մեջ դրվել, և ուներ այն առավելությունը, որ նրանով կարելի էր ամբողջ գծի վրա միանգամայն պարզ լսել ուրիշների խոսակցությունները։

Գումակը հայհոյական խոսքեր էր փոխանակում հրետանավորների զորանոցի հետ, սակրավորները սպառնում էին դաշտային փոստին, հրաձգարանը հայհոյում էր գնդացրային զորամասին։

Իսկ Շվեյկը, տեղից վեր չկենալով, նստած էր ու նստած հեռախոսի մոտ…

Գնդապետի մոտ խորհրդակցոլթյունր շարունակվում էր։

Գնդապետ Շրեդերը մի նորագույն տեսություն էր զարգացնում դաշտային ծառայության մասին և առանձնապես ընդգծում նռնականետների նշանակությունը։

Նա անկապ-անկապ խոսում էր, թե երկու ամիս առաջ ռազմաճակատն ինչպես էր դասավորված, հարավում ու արևելքում, թե ինչպիսի կարևորություն ունի առանձին զորամասերի սերտ կապը, խոսում էր հեղձուցիչ գազերի, հակառակորդի սավառնակները գնդակոծելու, ռազմաճակատում զինվորների մատակարարման մասին և հետո անցավ բանակում գոյություն ունեցող ներքին փոխհարաբերություններին։ Ապա երկար-բարակ խոսեց այն վերաբերմունքի մասին, որ պետք է ունենան սպաները շարքայինների, իսկ շարքայինները ենթասպաների նկատմամբ, թշնամու կողմն անցնող փախստականների մասին, քաղաքական իրադարձությունների, ինչպես և այն մասին, որ չեխ զինվորների հիսուն տոկոսը քաղաքականապես անբարեհույս է։

― Jawohl, meine Herren, der Kramarsch, Scheiner und Klofatsch [Այո, պարոնայք, ինչ կուզեք ասեք, Կրամարժը, Շայները և Կլոֆաչը․․․ (գերմ.)]…

Այդ միջոցին սպաների մեծ մասը մտածում էր, թե վերջապես, ե՞րբ պիտի այդ ծեր շաղակրատն ավարտի իր դատարկախոսությունը, սակայն գնդապետ Շրեդերը շարունակում էր ամեն տեսակ հիմարություններ դուրս տալ նոր երթային գումարտակների նոր խնդիրների, կռվում ընկած սպաների, օդապարիկների, լարափակոցների, երդումի մասին․․․

Այդ ժամանակ պորուչիկ Լուկաշը հիշեց, որ երբ ամբողջ երթային գումարտակը երդում էր տալիս, քաջարի զինվոր Շվեյկին երդվելու չէին բերել, քանի որ այն օրերին նա նստած էր դիվիզիոնի դատարանում։

Եվ, այդ հիշելով, նա հանկարծ ծիծաղեց։

Դա հիստերիկ ծիծաղի պես մի բան էր, որով նա վարակեց իր կողքին նստած սպաներից մի քանիսին։ Նրա ծիծաղը գրավեց գնդապետի ուշադրությունը, իսկ գնդապետը հենց այդ պահին խոսում էր ինչ-որ փորձի մասին, որ ձեռք էր բերվել գերմանական բանակների Արդենյան նահանջի ժամանակ։ Այդ ամենը իրար խառնելով, գնդապետը վերջացրեց.

— Պարոնայք, դրանում ծիծաղելու բան չկա։

Հետո բոլորը գնացին սպայական ժողովարան, քանի որ գնդապետ Շրեդերին բրիգադի շտաբը հեռախոսի մոտ կանչեց։

Շվեյկը հեռախոսի մոտ նիրհում էր, երբ հանկարծ նրան արթնացրեց զանգը։

— Ալլո՛,— լսվեց հեռախոսափողի մեջ,— հեռախոսի մոտ է regmientskanlei-ը։

― Ալլո՛,— պատասխանեց Շվեյկը,— սա տասնմեկերորդ երթային վաշտի գրասենյակն է։

― Մի ուշացրու,― լսվեց նույն ձայնը,― վերցրու մատիտը և գրիր։ Հեռախոսագիր ընդունիր։

— Տասնմեկերորդ երթային վաշտին…

Այնուհետև իրար հետևեցին ինչ-որ տարօրինակ ֆրազներ, քանի որ միաժամանակ խոսում էին տասներկուերորդ և տասներեքերորդ երթային վաշտերը, և հեռախոսագիրը բոլորովին անէացավ հնչյունների այդ քաոսի մեջ։ Շվեյկը ոչ մի բառ հասկանալ չէր կարողանում։ Վերջապես ամեն ինչ խաղաղվեց, և Շվեյկը կարողացավ լսել.

— Ալլո, ալլո, կրկնիր և մի ուշացրու։

— Ի՞նչը կրկնեմ։

— Ինչը կրկնե՞ս, դդո՛ւմ։ Հեռախոսագիրը։

— Ի՞նչ հեռախոսագիր։

— Գրո՛ղը տանի քեզ։ Խո՞զ ես, ինչ է։ Այն հեռախոսագիրը, որ քեզ թելադրեցի, դմբո՛։

— Ես ոչինչ չլսեցի, մի ուրիշն էլ էր խոսում։

— Էշի մեկը էշ։ Կարծում ես հետդ խա՞ղ եմ անում։ Հեռախոսագիրն ընդունելո՞ւ ես թե ոչ։ Մատիտ ու թուղթ ունե՞ս։ Ի՞նչ… Չունե՞ս… Անասո՛ւն։ Ուրեմն սպասեմ մինչև գտնե՞ս։ Ա՛յ թե զինվորներ են… Հը՛, ի՞նչ արիր։ Գուցե դեռ չե՞ս պատրաստվել։ Վերջապես տեղից շարժվեցիր։ Ուրեմն լսիր՝ 11. Marschkumpanie [Տասնմեկերորդ երթային վաշտին (գերմ․)]. Կրկնիր։

― 11. Marschkumpanie.

― Kumpaniekommandant․․․ [Վաշտի հրամանատարին (գերմ․)] — Գրեցի՞ր։ Կրկնիր։

— Kumpaniekommandant…

— Zur Besprechung morgen… [Վաղն առավոտյան ներկայանալ խորհրդակցության (գերմ․)] — Գրեցի՞ր։ Կրկնիր։

— Zur Besprechung morgen…

— Um neun Uhr․ Unterschrift. [Ժամը իննին։ Ստորագրություն (գերմ.)] Հասկանո՞ւմ ես Unterschrift-ն ինչ է, կապի՛կ։ Դա նշանակում է ստորագրություն։ Ասածս կրկնիր։

— Um neun Uhr․ Unterschrift. Հասկանո՞ւմ ես Unterschift-ը ինչ է, կապիկ։— Դա նշանակում է ստորագրություն,― կրկնեց Շվեյկը։

— Հիմա՛ր։ Ստորագրություն՝ Oberst Schröder [Գնդապետ Շրեդեր (գերմ.)], անասո՛ւն։ Գրեցի՞ր։ Կրկնի՛ր։

— Oberst Schröder, անասո՛ւն։

— Վերջապես, դդո՛ւմ։ հեռախոսագիրն ո՞վ ընդունեց։

— Ես։

― Himmelherrgott! [Գրո՛ղը տանի քեզ (գերմ.)]. Ո՞վ է այդ «ես»-ը։

— Շվեյկը։ Էլ ի՞նչ կա։

— Փա՛ռք աստծո, էլ ոչինչ։ Քեզ ավելի կսազեր «Էշեկ» ազգանունը։ Ի՞նչ նորություն կա ձեզ մոտ։

— Ոչ մի նորություն։ Ամեն ինչ առաջվանն է։

— Երևի, դա քեզ դուր է գալիս։ Այսօր ձեզ մոտ, ասում են, ինչ-որ մեկին կապել են, հա՞։

— Ընդամենը պարոն օբեր-լեյտենանտի սպասյակին։ Նրա ճաշը լափել էր։ Չգիտե՞ս երբ ենք ճանապարհվում։

— Համա՜ թե հարց տվիր, եղբայր․․․ Դա նույնիսկ ծերուկը չգիտե։ Բարի գիշեր։ Ձեզ մոտ լու շա՞տ կա։

Շվեյկը հեռախոսափողը կախեց ու սկսեց արթնացնել ավագ գրագիր Վանեկին, որը գազազած հայհոյում էր, իսկ երբ Շվեյկը սկսեց նրան թափահարել Վանեկը մի հարված հասցրեց նրա քթին, ապա շրջվեց փորի վրա և սկսեց քացի-քացի անել։

Շվեյկին այնուամենայնիվ հաջողվեց նրան արթնացնել, և նա, աչքերը տրորելով, դեմքը շրջեց դեպի նրա կողմը և վախեցած հարցրեց.

— Ի՞նչ է պատահել։

— Առանձին ոչինչ,— պատասխանեց Շվեյկը,— կուզեի ձեզ հետ խորհուրդ անել։ Հենց նոր հեռախոսագիր ստացանք, թե վաղը ժամը իննին պորուչիկ Լուկաշը պետք է գնա գեներալի մոտ խորհրդակցության։ Հիմա չգիտեմ ի՞նչ անեմ։ Հենց հիմա գնամ նրան հայտնեմ, թե՞ թողնեմ վաղվան։ Երկար մտածեցի, թե արժե՞ ձեզ արթնացնել, քանի որ այնպես լավ խռմփում էիք… Բայց հետո միտք արի, որ ինչքան չլինի մի խելքը լավ է, երկուսն ավելի լավ…

— Ի սեր աստծո, խնդրում եմ, մի խանգարեք ինձ քնել,— սկսեց բղավել Վանեկը՝ լիաբերան հորանջելով, գնացեք առավոտյան և ինձ մի արթնացրեք։

Նա շրջվեց կողքի վրա և իսկույն նորից քնեց։

Շվեյկը նորից նստեց հեռախոսի մոտ և, գլուխը սեղանին դնելով, սկսեց ննջել, բայց հեռախոսի զանգն արթնացրեց նրան։

— Ալլո, տասնմեկերորդ երթային վա՞շտն է։

— Այո, տասնմեկերորդ երթային վաշտը։ Ո՞վ է հարցնում։

— Տասներեքերորդ երթային վաշտը։ Ալլո։ Ժամը քանի՞սն է։ Ոչ մի կերպ չեմ կարողանում հեռախոսակայանի հետ կապվել։ Չգիտեմ ինչու այսքան ժամանակ չեն գալիս ինձ փոխարինելու։

— Մեր ժամացույցը կանգնած է։

— Ուրեմն՝ մերի պես։ Չգիտե՞ս երբ ենք ճանապարհվում։ Գնդի գրասենյակի հետ չե՞ս խոսել։

— Նրանք էլ մեզ պես բան չգիտեին… Մի՛ կոպտեք, օրիորդ։ Արդեն պահածո ստացա՞ք։ Մերոնք գնացին այնտեղ և բան չբերին։ Պահեստը փակ է եղել։

— Մերոնք էլ դատարկաձեռն եկան։ Միայն իզուր տեղը խուճապ են բարձրացնում։ Ի՞նչ ես կարծում, ո՞ւր ենք գնալու։

— Ռուսաստան։

— Իսկ իմ կարծիքով, ավելի շուտ՝ Սերբիա։ Դա կերևա Բուդապեշտ հասնելուց հետո։ Եթե մեզ դեպի աջ տանեն, ուրեմն՝ գնում ենք Սերբիա, իսկ եթե դեպի ձախ՝ Ռուսաստան։ Դուք արդեն իրեղենի տոպրակներ ունե՞ք։ Ասում են, ռոճիկը բարձրացնելու են։ «Երեքնուկ» խաղո՞ւմ ես։ Թե որ խաղում ես, վաղն այստեղ արի։ Մենք ամեն իրիկուն շփշփացնում ենք։ Հեռախոսի մոտ քանի՞ հոգի եք նստած։ Մի՞ հոգի։ Դե որ այդպես է, թքիր ամեն ինչի վրա ու գնա մրափիր։ Տարօրինակ կարգեր են ձեզ մոտ։ Երևի դու այստեղ քեզ այնպես ես զգում, ինչպես հավը եռման ջրի մեջ։ Է՛հ, վերջապես եկան ինձ փոխարինելու։ Դե՛, անուշ քուն։

Շվեյկն հիրավի անուշ քնեց հեռախոսի մոտ դրված սեղանի վրա, մոռանալով հեռախոսափողը կախել, այնպես որ ոչ ոք չէր կարող նրա քունը խանգարել։ Իսկ գնդի գրասենյակում հեռախոսավարն ամբողջ գիշերը հայհոյում էր, որ ոչ մի կերպ չի կարողանում կապվել տասնմեկերորդ երթային վաշտի հետ և հաղորդել մի նոր հեռախոսագիր, թե վաղը մինչև ցերեկվա ժամը տասներկուսը գնդի գրասենյակին պետք է ներկայացնել այն զինվորների ցուցակը, որոնց հակատիֆային պատվաստում չի արված։

Պորուչիկ Լուկաշը զինվորական բժիշկ Շանցլերի հետ դեռ նստած էր սպայական ժողովարանում։ Շանցլերը, աթոռին հեծած, բիլիարդի կիյով համաչափ տկտկացնում էր հատակը և հետն էլ արտաբերում հետևյալ ֆրազները.

— Սարակինոսյան Սալահ-Էդդին սուլթանն առաջինն էր, որ ճանաչեց սանիտարական անձնակազմի չեզոքությունը։

Կողմերից յուրաքանչյուրը մյուս կողմին պետք է վճարի դեղորայքի և բուժման ծախքերը։

Անհրաժեշտ է թույլատրել, որ բժիշկներին և բուժակներին գեներալական վկայականներով ուղարկեն վիրավոր թշնամիներին օգնություն ցույց տալու։

Անհրաժեշտ է նաև գերի ընկած վիրավորներին պահակների հսկողությամբ հետ ուղարկել կամ փոխանակել, հետո նրանք կարող են ծառայությունը շարունակել գործող բանակում։

Չի թույլատրվում երկու կողմերի հիվանդներին ո՛չ գերի վերցնել, ո՛չ սպանել. անհրաժեշտ է նրանց ուղարկել անվտանգ տեղերում գտնվող հոսպիտալներ։

Թույլատրվում է նրանց մոտ պահակախումբ թողնել, որը, ինչպես և հիվանդները, պետք է վերադառնան գեներալական վկայականներով։ Այդ ամենը տարածվում է նաև ռազմաճակատային հոգևորականների, բժիշկների, վիրաբույժների, դեղագործների, բուժակների, սանիտարների և հիվանդներին սպասարկող այլ անձանց վրա։ Նրանք բոլորը չեն կարող գերի վերցվել, այլ նույն կարգով պետք է հետ ուղարկվեն։

Բժիշկ Շանցլերն այդ միջոցին արդեն երկու կիյ, էր կոտրել և դեռ չէր ավարտել իր տարօրինակ դասախոսությունը պատերազմի ժամանակ վիրավորներին պահպանելու մասին, շարունակ իր ճառի մեջ խոթելով ինչ-որ անհասկանալի գեներալական վկայականներ։

Պորուչիկ Լուկաշը խմեց-վերջացրեց իր սև սուրճը և գնաց տուն, որտեղ տեսավ, որ մորուքավոր հսկա Բալոունը զբաղված է նրա սպիրտայրոցի վրա, երշիկ տապակելով։

— Ես հանդգնեցի,— կմկմալով ասաց Բալոունը,— ես ինձ թույլ տվի, համարձակվում եմ զեկուցել…

Լուկաշը հետաքրքրությամբ նայեց նրան։ Այդ պահին Բալոունը նրան թվաց մի մեծ երեխա, մի միամիտ արարած, և պորուչիկ Լուկաշը զղջաց, որ հրամայել էր նրան կապել իր վիթխարի ախորժակի համար։

— Տապակի՛ր, տապակի՛ր, Բալոուն,— ասաց նա, թուրն արձակելով,— ես կհրամայեմ վաղվանից քեզ համար մի բաժին ավելի հաց դուրս գրել։

Պորուչիկը նստեց սեղանի առաջ։ Հանկարծ նա իր հորաքրոջը սենտիմենտալ նամակ գրելու ցանկություն զգաց։ Եվ գրեց.

«Սիրելի՛ հորաքրւյր․

Հենց նոր հրաման ստացա, որ պատրաստվեմ իմ երթային վաշտով ռազմաճակատ մեկնելու։ Գուցե սա լինի վերջին նամակը, որ քեզ գրում եմ։ Ամենուրեք կատաղի մարտեր են և մեր կորուստները մեծ են։ Եվ ինձ համար դժվար է այս նամակն ավարտել «ցտեսություն» բառով։ Ավելի ճիշտ կլինի գրել «մնաս բարով»»։

«Կվերջացնեմ վաղն առավոտյան»,— մտածեց պորուչիկ Լուկաշը և գնաց քնելու։

Բալոունը տեսնելով, որ պորուչիկ Լուկաշը պինդ քնած է, նորից սկսեց բնակարանում դես ու դեն ընկնել ու պրպտել, ինչպես տարականները գիշեր ժամանակ. բացեց պորուչիկի ճամպրուկը և մի կտոր շոկոլադ կծեց։ Հանկարծ վախեցավ, երբ պորուչիկը քնի մեջ շարժվեց, կծած շոկոլադն հապշտապ դրեց ճամպրուկի մեջ և սսկվեց։

Հետո զգուշաբար նայեց, թե պորուչիկն ինչ է գրել։

Կարդաց և զգացվեց, մանավանդ «մնաս բարով» բառերը կարդալիս։

Նա պառկեց դռան մոտ փռած իր ծղոտե ներքնակի վրա և հիշեց հայրենի տունն ու այն օրերը, երբ խոզեր էին մորթում։

Բալոունը ոչ մի կերպ չէր կարողանում իրենից վանել այն պայծառ պատկերը, թե ինչպես ինքը ծակում է տլաչենկան, որպեսզի միջից օդը դուրս գա և խաշելիս չտրաքի։

Հիշելով, թե ինչպես մի անգամ հարևանների տանը մի ամբողջ երշիկ տրաքեց ու եփելուց քրքրվեց, նա քնեց անհանգիստ քնով։ Երազում տեսավ, որ անփորձ երշիկագործ է կանչել, որը լյարդաթոքի երշիկներն այնպես վատ է լցնում, որ անմիջապես տրաքում են։ Հետո տեսավ, որ մսագործը մոռացել է արյունի երշիկ պատրաստել, թե բուժենինան կորել է և լյարդաթոքի երշիկի համար աղիքները հերիք չեն անում։ Ապա տեսավ դաշտային դատարանը, թե իբր իրեն բռնել են երթային խոհանոցից մի կտոր միս գողանալիս։ Վերջապես, տեսավ, թե իբր ինքը Լեյտի Բրուկի զինվորական ճամբարի ծառուղիներում կախված է մի լորենուց։

Շվեյկն արթնացավ իր քնից ելնող արեգակի հետ, որը ծագեց խտացրած սուրճի անուշ բուրմունքի մեջ, որ փչում էր բոլոր վաշտային խոհանոցներից։ Շվեյկը մեքենաբար, այնպես, որ կարծես հեռախոսով խոսելը նոր էր ավարտել, հեռախոսափողը կախեց և դրա սենյակում սկսեց իր առավոտվա բուժազբոսանքը։ Այդ միջոցին նա երգում էր, սկսելով այն երգի կեսից, թե ինչպես զինվորը աղջկա շոր է հագնում և գնում ջրաղաց՝ իր սիրածի մոտ, իսկ ջրաղացպանը նրան պառկեցնում է քնելու իր աղջկա կողքին, բայց նախքան այդ գոռում.

Վեր կաց, պառա՛վ, բեր ապուրը,
Թող կուշտ ուտի ազիզ հյուրը։

Ջրաղացպանի կինը կերակրում է անպատկառ տղային, իսկ հետո սկսվում է ընտանեկան ողբերգությունը.

Ծեգին զարթնեց ջաղացպանը,
Տեսավ՝ գրած իր դռանը.
Ձեր աղջիկն այս իրիկունը
Կորցրել է իր կուսությունը։

Շվեյկն երգի վերջն այնպես բարձր երգեց, որ ամբողջ գրասենյակը լցվեց կենդանությամբ։ Ավագ գրագիր Վանեկն արթնացավ ու հարցրեց.

— ժամը քանի՞սն է։

— Այգաշեփորը հենց նոր փչեցին։

— Որ այդպես է, վեր կկենամ սուրճից հետո,— որոշեց Վանեկը, որ շտապելու սովորություն չուներ,— առանց այն էլ նորից պիտի մեզնից ձեռք չքաշեն ու վազվզեցնեն, ինչպես երեկ այն պահածոների համար։

Վանեկը հորանջեց ու հարցրեց․

— Երեկ տուն գնալուցս հետո հո ավելորդ բաներ դուրս չտվի՞։

— Որոշ անպատեհ բաներ դուրս տվիք,— ասաց Շվեյկը։— Շարունակ ձեզուձեզ ինչ որ ձևերի մասին էիք դատում, թե իբր ձևը ձև չէ, իսկ այն, ինչ ձև չէ՝ ձև է, և այդ ձևը դարձյալ ձև չէ։ Բայց դա ձեզ շուտ հոգնեցրեց, և դուք իսկույն սկսեցիք խռխռալ, ինչպես սղոցն աշխատելիս։

Շվեյկը լռեց, զբոսնելով հասավ դռանը, նորից դարձավ դեպի ավագ գրագրի մահճակը, կանգ առավ և սկսեց.

— Ինչ վերաբերվում է անձամբ ինձ, պարո՛ն ավագ գրագիր, ապա երբ լսեցի, թե այդ ձևերի մասին ինչ եք ասում, հիշեցի լապտերավառ Զատկային։ Այդ Զատկան ծառայում էր Լետնայի գազակայանում և նրա պարտականությունը լապտերները վառելն ու հանգցնելն էր։ Նա շատ լուսավորված մարդ էր, զանազան գիշերային գինետներ էր հաճախում, քանի որ լապտերները վառելուց մինչև հանգցնելը ժամանակ շատ կար, իսկ հետո, լուսադեմին, գազակայանում ճիշտ այնպիսի բաներ էր ասում, ինչպես, օրինակ, դուք երեկ, միայն թե նա այսպես էր խոսում. «Սրանք զառեր են, որովհետև դրանց վրա ես տեսնում եմ եզրեր ու երեսակներ»։ Ես դա ականջովս լսեցի, երբ մի անգամ, փողոցում մաքրություն պահպանած չլինելու համար, մի հարբած ոստիկան ինձ ոստիկանական վարչություն տանելու փոխարեն սխալմամբ տարավ գազակայան։ Հետո,— ասաց Շվեյկը ցածը ձայնով,— այդ Զատկայի վերջը վատ եղավ։ Նա սուրբ Մարիամի կոնգրեգացիայի մեջ մտավ, երկնային այծերի հետ գնում էր Կառլի հրապարակի սուրբ Իգնատնատիոս եկեղեցում պատեր Եմելկայի քարոզները լսելու և, երբ մի անգամ սուրբ Իգնատիոս եկեղեցին միսիոներներ եկան, մոռացավ իր շրջանի բոլոր գազալապտերները հանգցնել, այնպես, որ երեք օր ու երեք գիշեր փողոցներում գազն անընդհատ վառվում էր։ Վատ բան է,— շարունակեց Շվեյկը,— երբ մարդ հանկարծ սկսում է փիլիսոփայել, դրանից միշտ էլ սպիտակ ջերմախտի հոտ է գալիս։ Մի քանի տարի սրանից առաջ մայոր Բլյուգերին Յոթանասունհինգերորդ գնդից տեղափոխել էին մեզ մոտ։ Նա միշտ, ամիսը մի անգամ, հավաքում էր մեզ, քառանկյունաձև շարք կանգնեցնում և սկսում մեզ հետ փիլիսոփայել, թե սպայի կոչումն ի՛նչ է։ Սալորօղուց բացի ոչինչ չէր խմում։

— Յուրաքանչյուր սպա, զինվորնե՛ր,— բացատրում էր նա մեզ զորանոցի բակում,— ինքնին հանդիսանում է կատարելագույն էակ, որն օժտված է հարյուր անգամ ավելի շատ խելքով, քան դուք բոլորդ միասին վերցրած։ Դուք չեք կարող պատկերացնել ավելի կատարյալ բան, քան սպան, եթե նույնիսկ ձեր ամբողջ կյանքում այդ մասին մտածեք։ Յուրաքանչյուր սպա մի անհրաժեշտ էակ է, մինչդեռ դուք՝ շարքայիներդ, պատահական տարրեր եք, և ձեր գոյությունը հանդուրժելի է, բայց ոչ անհրաժեշտ: Եթե բանը հասներ պատերազմի և դուք զոհվեիք հանուն թագավոր կայսեր, դա, իհարկե, շատ լավ կլիներ։ Դրանից շատ բան չէր փոխվի, բայց եթե առաջինը ձեր սպան զոհվեր, այն ժամանակ կզգայիք, թե որքան կախված եք նրանից և որքան մեծ է այդ կորուստը։ Սպան պետք է ապրի, իսկ դուք ձեր գոյությամբ պարտական եք միայն պարոն սպաներին։ Դուք նրանցից եք ծագում, դուք առանց սպաների յոլա չեք գնա, դուք առանց պետի նույնիսկ շնչել չեք կարող։ Սպան ձեզ համար, զինվորնե՛ր, բարոյականության օրենք է, միևնույն է՝ դուք այդ հասկանում եք թե ոչ։ Իսկ քանի որ ամեն մի օրենք պետք է օրենսդիր ունենա, ապա ձեզ համար օրենսդիր է միայն սպան, որին դուք ձեզ պարտական եք զգում և պետք է զգաք ամեն ինչի համար, և դուք առանց որևէ բացառության պետք է կատարեք նրա ամեն մի հրամանը, անկախ այն բանից, թե դա ձեզ դուր է գալիս թե ոչ»։ Իսկ մի անգամ իր ճառն ավարտելուց հետո մայոր Բլյուգերն սկսեց շրջագայել կարեն և մեկին մյուսի հետևից հարցնել.

— Ի՞նչ ես գգում դու, երբ չափից ավելի ես խմում։

Նրանք էլ մի կերպ, անկապ ու կցկտուր, պատասխանում էին, թե իբր երբեք բանը դրան չի հասել, և կամ ամեն անգամ, երբ մարդ չափից ավելի է խմում՝ սիրտը սկսում է խառնել, իսկ մեկն էլ ասաց, թե իսկույն զգացել է, որ արձակուրդից զրկվելու է։ Մայոր Բլյուգերն անմիջապես հրամայեց նրանց բոլորին մի կողմ տանել, որպեսզի ճաշից հետո բակում ազատ մարմնամարզությամբ զբաղվեն ի պատիժ այն բանի, որ չեն կարողանում իրենց զգացածն արտահայտել։ Սպասելով իմ հերթին, ես հիշեցի, թե նա վերջին անգամ ինչի մասին էր երկար-բարակ խոսում, և երբ մայորը մոտեցավ ինձ, բոլորովին հանգիստ պատասխանեցի. «Համարձակվում եմ զեկուցել, պարո՛ն մայոր, երբ ես չափից ավելի եմ խմում, ամեն անգամ ներսս մի տեսակ անհանգստություն, վախ և խղճի խայթ եմ զգում։ Իսկ երբ ժամանակին եմ վերադառնում զորանոց, ինձ մի երանելի հանգստություն և ներքին բավականություն է համակում»։ Շուրջս բոլորը սկսեցին հռհռալ, իսկ մայոր Բլյուգերը ծղրտաց. «Քեզ, դդո՛ւմ, միայն փայտոջիլներ են համակում, երբ մահճակի վրա մրափած ես լինում։ Շանորդուն տեսեք, դեռ սրախոսում էլ է», և ինձ այնպիսի շպանգլներ տվեց, որ ասել չեմ կարող։

— Զինվորական ծառայության մեջ այլ կերպ չի կարելի,— ասաց ավագ գրագիրը, ծուլորեն մեկնվելով իր մահճակի վրա,— հնուց այդպես է ընդունված․ ինչպես էլ որ պատասխանես, ինչ էլ որ անես, միշտ գլխիդ ամպեր են կախված և վրադ շանթ ու կայծակ է տեղում։ Առանց դրան կարգապահություն չի լինի։

— Ճիշտ եք ասում,— ասաց Շվեյկը։— Երբեք չեմ մոռանա, թե զորակոչիկ Պեխին ինչպես նստեցրին։ Մեր վաշտի հրամանատարն էր լեյտենանտ Մոցը։ Մի անգամ նա զորակոչիկներին հավաքեց և սկսեց հարցնել, թե ով որտեղից է։ «Ամենից առաջ, դեղնակտուցնե՛ր,— դիմեց նա նրանց,— դուք պետք է սովորեք պատասխանել պարզ ու կարճ, մտրակը շրխկացնելու պես։ Դե, ուրեմն, սկսենք. դուք որտեղացի՞ եք, Պեխ»։ Պեխը ինտելիգենտ տղա էր և այսպես պատասխանեց. «Գյուղն Նիժնի Բոուսով, Unter Bauzen, 267 տուն, 1936 չեխ բնակիչ, Իչինի շրջան, վոլոստ Սոբոտկա, նախկին Կոստիի հայրենաժառանգ կալվածք, սուրբ Եկատերինայի ծխական եկեղեցի, որ կառուցվել է տասնչորսերորդ դարում և վերակառուցվել կոմս Վացլավ Վրատիսլավ Նետոլիցկու արյամբ և ձեռամբ, դպրոց, փոստ, հեռագրատուն, չեխական ապրանքատար գնացքների կայարան, շաքարի գործարան, ջրաղաց, սղոցարան, Վալխա անունով մի խուտոր, տարեկան վեց տոնավաճառ…»։

Լեյտենանտ Մոցը նետվեց նրա վրա և սկսեց դնչին հարվածներ տեղալ, ասելով․ «Ահա քեզ առաջին տոնավաճառը, ահա երկրորդը, երրորդը, չորրորդը, հինգերորդը, վեցերորդը․․․»։ Իսկ Պեխը, թեպետ և զորակոչիկ էր, պահանջեց թույլ տալ, որ գումարտակին բողոքի զեկույց ներկայացնի։ Այն ժամանակ գրասենյակում մի խումբ շատ ուրախ մարդիկ կային։ Եվ ահա նրանք այնտեղ գրեցին, թե նա ուղարկվում է գումարտակ՝ զեկույց տալու Նիժնի Բոուսովի ամենամյա, տոնավաճառների մասին։ Այն ժամանակ գումարտակի հրամանատարն էր մայոր Ռոգելը։ «Բանն ի՞նչ է հարցրեց նա Պեխին, իսկ նա միանգամից, թե․ «Համարձակվում եմ զեկուցել պարոն մայոր, Նիժնի Բոուսովում տարեկան վեց տոնավաճառ է լինում»։ Մայորն սկսեց բղավել նրա վրա, ոտքերը գետնին խփեց և անմիջապես հրամայեց նրան տանել զինվորական հոսպիտալ խելագարների բաժանմունքը։ Այդ օրից ի վեր Պեխս դարձավ ամենահետին զինվորը, ոչ թե զինվոր, այլ իսկական պատիժ։

— Զինվորին դաստիարակելը հեշտ գործ չէ,— հորանջելով ասաց ավագ գրագիր Վանեկը։— Այն զինվորը, որ զինվորական ծառայության մեջ ոչ մի անգամ չի պատժվել, զինվոր չէ։ Գուցե խաղաղ ժամանակ հնարավոր էր, որ առանց որևէ պատժի ծառայությունն ավարտած զինվորը հետո, քաղաքացիական ծառայության մեջ, ամեն տեսակ արտոնություններ ունենար։ Հիմա բոլորովին հակառակն է, ամենավատ զինվորները, որոնք խաղաղ ժամանակ բանտից դուրս չէին գալիս, պատերազմի մեջ ամենալավ զինվորներն եղան։ Հիշում եմ ութերորդ երթային վաշտի շարքային Սիլվանուսին։ Օր չէր լինի, որ մի պատիժ չստանար։ Այն էլ ի՜նչպիսի պատիժներ։ Չէր ամաչում ընկերոջից գողանալ վերջին կրեյցերը։ Իսկ երբ կռվի մեջ մտավ, առաջինը նա կտրատեց լարափակոցները, երեք հոգու գերի վերցրեց և նրանցից մեկին հենց դաշտի մեջ գնդակահարեց, թե ինչ է իրեն վստահություն չի ներշնչում։ Արծաթե մեծ մեդալ ստացավ, օձիքի վրա երկու աստղ կտրեցին, և եթե հետո Դուկելի լեռնանցքում նրան չկախեինք հիմա վաղուց դասակապետ կլիներ։ Իսկ կռվից հետո անհնար էր նրան չկախել։ Մի անգամ հանձն առավ տեղադիտության գնալ, իսկ մյուս գնդի պարեկը նրան բռնեց դիակները պրպտելու վրա։ Մոտը ութ հատ ժամացույց և բազմաթիվ մատանիներ գտան։ Կախեցին բրիգադի շտաբի մոտ։

— Դա ցույց է տալիս,— խորիմաստ կերպով ասաց Շվեյկը,— որ ամեն մի զինվոր ինքը պիտի իր համար դիրք ստեղծի։

Հեռախոսի զանգը հնչեց։ Ավագ գրագիրը մոտեցավ հեռախոսին։ Ձայնից կարելի էր ճանաչել, որ խոսողը պորուչիկ Լուկաշն է, որը հարցնում էր, թե պահածոներն ինչ եղան, ապա լսելի էր, թե նա ինչպես էր շշպռում։

— Ճիշտ եմ ասում, պահածո չկա, պարոն օբեր-լեյտենանտ,— հեռախոսի մեջ գոռում էր Վանեկը։— Ախր որտեղի՞ց պիտի լիներ, դա միայն ինտենդանտության ֆանտազիան է։ Բոլորովին կարիք չկար այնտեղ մարդ ուղարկելու։ Ես ուզում էի ձեզ հեռախոսել։ Ես կանտինայո՞ւմ։ Ո՞վ ասաց։ Սպայական խոհանոցի օկուլտիստ խոհարա՞րը։ Իսկապես, ես ինձ թույլ տվի մտնել այնտեղ։ Իսկ գիտե՞ք, պարոն օբեր-լեյտենանտ, թե այդ օկուլտիստն ինչ անուն տվեց պահածոյի համար ստեղծված իրարանցմանը։ «Անծինի սարսա՛փ»։ Բնավ ոչ, պարոն օբեր-լեյտենանտ, ես միանգամայն սթափ եմ։ Ինչ է անում Շվեյկը՞։ Նա այստեղ է։ Կհրամայե՞ք կանչել… Շվեյկ, հեռախոսի մոտ,— ձայն տվեց ավագ գրագիրը և փսփսալով ավելացրեց․— Եթե հարցնի, թե ինչ վիճակում եմ վերադարձել, ասացեք՝ միանգամայն կարգին։

Շվեյկը հեռախոսի մոտ է․

— Համարձակվում եմ զեկուցել, պարոն օբեր-լեյտենանտ, հեռախոսի մոտ է Շվեյկը։

— Լսեցեք, Շվեյկ, պահածոյի գործն ի՞նչ եղավ։ Ամեն ինչ կարգի՞ն է։

— Պահածո չկա, պարոն օբեր-լեյտենանտ։ Այդ մասին ձայն-ձուն չկա։

— Ես կցանկանայի, Շվեյկ, որ դուք, քանի դեռ մենք ճամբարում ենք, ամեն առավոտ գայիք ինձ զեկուցելու։ Իսկ երբ մեկնենք, դուք միշտ ինձ մոտ կլինեք։ Գիշերն ի՞նչ էիք անում։

— Ամբողջ գիշերը հեռախոսի մոտ նստած էի։

— Որևէ նորություն կա՞։

— Կա, պարոն օբեր-լեյտենանտ։

— Շվեյկ, դուք նորից ձեզ հիմարի տեղ եք դնում։ Որևէ կարևոր, շտապ բան հաղորդե՞լ են։

— Ճիշտ այդպես, պարոն օբեր-լեյտենանտ, միայն թե ժամը իննին։

— Իսկ ի՞նչու այդ մասին ինձ անմիջապես չզեկուցեցիք։

— Չէի ուզում ձեզ անհանգստացնել, պարոն օբեր-լեյտենանտ, նույնիսկ չհամարձակվեցի այդ մասին մտածել։

— Վերջապես ասացեք, գրո՛ղը տանի ձեզ, ժամը իննին ի՞նչ…

— Հեռախոսագիր, պարոն օբեր-լեյտենանտ։

— Ես ձեզ չեմ հասկանում։

— Ես դա գրի եմ առել, պարոն օբեր-լեյտենանտ. «Հեռախոսագիր ընդունեցեք։ Ո՞վ է հեռախոսի մոտ… Ընդունեցի՞ր։ Կարդա…», և ինչ-որ մի այդպիսի բան էլ…

— Գրո՛ղը տանի ձեզ, Շվեյկ։ Ձեզ հետ գործ ունենալը տանջանք է։ Հաղորդեցեք ինձ բովանդակությունը, ապա թե ոչ այնպես կապտակեմ, որ… Դե՛հ։

— Նորից ինչ-որ խորհրդակցություն, պարոն օբեր-լեյտենանա, այսօր ժամը իննին պարոն գնդապետի մոտ։ Գիշերն ուզում էի ձեզ արթնացնել, բայց հետո միտքս փոխեցի։

— Հենց այդ էր պակաս, որ ամեն մի դատարկ բանի համար գիշերն ինձ արթնացնեք։ Դրա համար առավոտյան էլ ժամանակ կգտնվի։ Wieder eine Besprechung, der Teufel soll das alles bliserieren! [Նորից խորհրդակցություն, գրողը տանի դրանց բոլորին (գերմ․)] հեռախոսափողը ցած դրեք, հեռախոսի մոտ կանչեցեք Վանեկին։

— Ավագ գրագիր Վանեկը հեռախոսի մոտ է։ Rechnungsfeldwebl Vanek, Herr Oberleutnant [Ավագ գրագիր ֆելդֆեբել Վանեկը, պարոն օբեր-լեյտենանտ. (գերմ․)].

— Վանե՛կ, անմիջապես ինձ համար ուրիշ սպասյակ գտեք։ Այդ սրիկա Բալոունը այս գիշեր իմ ամբողջ շոկոլադը լափել է։ Կապե՞լ։ Ոչ, կուղարկենք սանիտարություն անելու։ Զռփի տղամարդ է, թիկունքը մի սաժեն, թող գնա ու կռվի դաշտից վիրավորներ դուրս բերի։ Ես նրան անմիջապես կուղարկեմ ձեզ մոտ։ Գնդի գրասենյակում անհապաղ կարգավորեցեք այդ ամենը և իսկույն վերադարձեք վաշտ։ Ի՞նչ եք կարծում, շո՞ւտ կմեկնենք։

— Շտապելու կարիք չկա, պարոն օբեր-լեյտենանտ։ Երբ մենք իններորդ երթային վաշտի հետ մեկնում էինք, ամբողջ չորս օր քթներիցս բռնած ման ածեցին։ Ութերորդին էլ նույնը պատահեց։ Միայն տասներորդի գործը լավ գնաց։ Մարտական լրիվ պատրաստության մեջ էինք, առավոտյան ժամը տասներկուսին հրամանը ստացանք, իսկ երեկոյան արդեն ճանապարհվել էինք։ Սակայն, դրա փոխարեն, մեզ Հունգարիայի մի ծայրից մյուսն էին քշում և չգիտեինք թե մեզնով ո՛ր ճակատի որ ծակը խցկեն։

Տասնմեկերորդ վաշտի հրամանատար դառնալու օրից ի վեր պորուչիկ Լուկաշը գտնվում էր մի այնպիսի վիճակի մեջ, որը սինկրետիզմ է կոչվում այն փիլիսոփայական սիստեմի անունով, որ ջանում է հասկացությունների հակասություններն հաշտեցնել հակադիր հայացքների խառնակման աստիճանին հասնող կոմպրոմիսով։

Եվ այդ իսկ պատճառով նա պատասխանեց.

— Այո՛, գուցե և այդպես է։ Ձեր կարծիքով, այսօր չե՞նք շարժվի։ Ժամի իննին գնդապետի մոտ խորհրդակցություն կա։ Հա՛, ի դեպ, գիտե՞ք, որ հերթապահ եք։ Ես դա հենց այնպես ասացի։ Ինձ համար կազմեցեք… Սպասեցեք, ինչ պիտի կազմեք ինձ համա՞ր․․․ Հա՛, ենթասպաների ցուցակը, նշելով, թե յուրաքանչյուրը երբվանից է ծառայում… Հետո վաշտի համար պարեն ստացեք։ Ազգությո՞ւնը։ Այո՛, այո՛, ազգությունն էլ… Իսկ որ գլխավորն է, ինձ համար մի նոր սպասյակ ուղարկեցեք։ Այսօր պրապորշչիկ Պլեշները զորամասում ինչ պետք է անի՞։ Պետք է պատրաստվել մեկնելու։ Հաշիվնե՞րը։ Ստորագրելու կգամ ճաշից հետո։ Ոչ ոքի քաղաք բաց չթողնեք։ Կանտինա՞, ճամբա՞ր։ Ճաշից հետո միայն մեկ ժամով․․․ Կանչեցեք Շվեյկին․․ Շվե՛յկ, դուք առայժմ կմնաք հեռախոսի մոտ։

— Համարձակվում եմ զեկուցել, պարո՛ն օբեր-լեյտենանտ, որ դեռ սուրճ չեմ խմել։

— Որ այդպես է, գնացեք ձեր սուրճը բերեք և մնացեք գրասենյակում, հեռախոսի մոտ, քանի դեռ չեմ կանչել։ Գիտե՞ք հանձնակատարն ինչ է։

— Դա նա է, որ շարունակ վազվզուքի մեջ է, պարո՛ն օբեր-լեյտենանտ։

— Ուրեմն, երբ ձեզ զանգահարեմ՝ տեղում լինեք։ Վանեկին նորից հիշեցրեք, որ ինձ համար սպասյակ գտնի։ Շվե՛յկ։ Ալլո, որտե՞ղ եք։

— Այստեղ եմ, պարոն օբեր-լեյտենանտ։ Հենց նոր սուրճս բերին։

— Շվե՛յկ, Ա՛լլո։

— Լսում եմ, պարոն օբեր-լեյտենանտ։ Սուրճը բոլորովին սառն է։

— Շվեյկ, դուք լավ գիտեք, թե սպասյակ ասածն ինչ է, հետը խոսեցեք, իսկ հետո ինձ կասեք, թե նա իրենից ինչ է ներկայացնում։ Հեռախոսափողը կախեցեք։

Վանեկը կում-կում խմելով սև սուրճը, որի մեջ ռոմ էր լցրել այն շշից, որի վրա ապահովության համար գրված էր՝ «Թանաք», նայեց Շվեյկին ու ասաց.

― Մեր օբեր-լեյտենանտը հեռախոսի մեջ այնպես է գոռում, որ ամեն մի բառը հասկացա։ Ինչպես երևում է, Շվեյկ, դուք օբեր-լեյտենանտի հետ մոտ եք։

— Ես նրա աջ ձեռքն եմ։ Իսկ ձեռքը ձեռք է լվանում։ Մենք երկուսով ինչ փորձանքի մեջ ասես չենք ընկել։ Քանի անգամ ցանկացել են մեզ բաժանել, բայց մենք նորից իրար գտել ենք։ Նա ամեն բանում ինձ է ապավինում։ Քանի՜ անգամ ինքս էլ զարմացել եմ դրա վրա։ Ա՛յ, հենց նոր լսեցիք, որ ասաց, թե պետք է ձեզ հիշեցնեմ, որ իր համար նոր սպասյակ գտնեք, և որ ես այդ մարդու հետ պետք է խոսեմ և նրա մասին իմ կարծիքը հայտնեմ։ Պարոն օբեր-լեյտենանտին ամեն սպասյակ չի գոհացնի։

* * *

Գնդապետ Շրեդերը խորհրդակցության էր հրավիրել երթային գումարտակի բոլոր սպաներին։ Նա անհամբեր սպասում էր այդ խորհրդակցությանը, որպեսզի հնարավորություն ունենար խոսելու։ Բացի դրանից, հարկավոր էր որևէ որոշում ընդունել հոժարական Մարեկի վերաբերմամբ, որը հրաժարվել էր արտաքնոցները մաքրել և որին իբրև խռովարարի գնդապետ Շրեդերը ուղարկել էր դիվիզիայի դատարան։

Դիվիզիայի դատարանի կալանավորական բաժնից Մարեկին միայն երեկ գիշեր էին տեղափոխել հաուպտվախտ, որտեղ և գտնվում էր կալանքի տակ։ Միաժամանակ գնդի գրասենյակին հանձնվել էր դիվիզիայի դատարանի հղած վերին աստիճանի խրթին գրությունը, որի մեջ նշվում էր, թե տվյալ դեպքում գործը խռովարարության չի վերաբերվում, քանի որ հոժարականները պարտավոր չեն ոտացճանապարհներ մաքրել, բայց, այնուամենայնիվ, դա դիտվում է որպես կարգապահության խախտում, որպիսի զանցանքը նա կարող է քավել ճակատում օրինակելիորեն ծառայելով։ Նկատի ունենալով այդ ամենը, մեղադրյալ հոժարական Մարեկը նորից ուղարկվում է իր գունդը, իսկ կարգապահության խախտման հետաքննությունը դադարեցվում է մինչև պատերազմի վերջը և կարող է վերսկսվել այն դեպքում, երբ հոժարական Մարեկը նոր զանցանք գործի։

Մի ուրիշ գործ էլ կար։ Դիվիզիայի դատարանի կալանավորական բաժնից հոժարական Մարեկի հետ միասին հաուպտվախտ էին տեղավախել նաև ինքնակոչ դասակապետ Տևելեսին, որը վերջերս էր հայտնվել գնդում, ուր նրան ուղարկել էին Զագրեբի հոսպիտալից։ Նա ուներ մեծ արծաթե մեդալ, հոժարականի ուսաթելեր և երեք աստղ։ Այդ Տևելեսը պատմում էր Սերբիայում վեցերորդ երթային վաշտի կատարած հերոսական սխրագործությունների, ինչպես և այն մասին, թե ամբողջ վաշտից միայն ինքն է կենդանի մնացել։ Հետաքննությամբ հաստատվել էր, որ իսկապես պատերազմի սկզբում վեցերորդ երթային վաշտի հետ ոազմաճակատ էր գնացել ինչ-որ Տևելես, որը, սակայն, հոժարականի իրավունքներ չէր ունեցել։ Տեղեկանք էին պահանջել այն բրիգադից, որի կազմի մեջ էր գտնվել վեցերորդ երթային վաշտը 1914 թվի դեկտեմբերի 2-ին Բելգրադից փախչելու ժամանակ, և հաստատվել էր, որ պարգևատրման ներկայացվածների և արծաթե մեդալով պարգևատրվածների մեջ ոչ մի Տևելես չկա։ Չէր հաջողվել, սակայն, պարզել, թե արդյոք բելգրադյան արշավանքի ժամանակ Տևելեսը դասակապետի աստիճան ստացե՞լ էր, որովհետև ամբողջ վեցերորդ երթային վաշտը Բելգրադի սբ. Սավուղի եկեղեցու մոտ տեղի ունեցած մարտից հետո իր բոլոր սպաների հետ անհետ կորել էր։ Տևելեսը դիվիզիայի դատարանում արդարանում էր, թե իսկապես իրեն արծաթե մեծ մեդալ էին խոստացել և թե դրա համար էլ ինքը մի բոսնիացուց գնել էր այդ մեդալը։ Ինչ վերաբերվում է հոժարականի ուսաթելերին, ապա նա դրանք իր համազգեստի վրա կարել է հարբած վիճակում և շարունակել է կրել միայն այն պատճառով, որ շարունակ հարբած է եղել, քանի որ օրգանիզմը դեզենտերիայից թուլացած է։

Բացելով ժողովը, նախքան այդ երկու հարցերի քննարկմանն անցնելը, գնդապետ Շրեդերը նշեց, թե մեկնումից առաջ,— մի բան, որ արդեն շատ չի ուշանա,— անհրաժեշտ է ավելի հաճախ հավաքվել։ Բրիգադի շտաբից իրեն հաղորդել են, թե դիվիզիայից հրամանների են սպասում։ Զինվորները պետք է կազմ ու պատրաստ լինեն, և վաշտերի հրամանատարները պետք է աչալուրջ հետևեն, որ բոլորն իրենց տեղերում գտնվեն։ Այնուհետև նա մի անգամ էլ կրկնեց այն ամենը, ինչ ասել էր երեկ։ Նորից ռազմական իրադարձությունների տեսություն կատարեց և հիշեցրեց, թե ոչ մի բան չպետք է թուլացնի բանակի մարտական ոգին ու անվեհերությունը։

Նրա առաջ՝ սեղանի վրա փռված էր ռազմական գործողությունների թատերաբեմի քարտեզը՝ քորոցների վրա ամրացված դրոշակիկներով, բայց դրոշակիկները ցած էին գցված և ճակատներն առաջ էին շարժվել։ Հանված դրոշակիկներն ընկած էին սեղանի տակ։

Գիշերը ռազմական գործողությունների ամբողջ թատերաբեմն անճանաչելի դարձնելու չափ տակնուվրա էր արել այն կատուն, որին գրագիրները պահում էին գրասենյակում։ Կատուն կղկղել էր ավստրո-հունգարական ճակատի վրա, և ցանկանալով կոլոնձը թաղել, ցած էր գցել դրոշակիկները և կղկղանքով լղոզել բոլոր դիրքերը, ոռոգել ճակատներն ու նախակամրջային ամրությունները և ապականել բանակային կորպուսները։

Գնդապետ Շրեդերը շատ կարճատես էր։

Երթային գումարտակի սպաները հետաքրքրությամբ հետևում էին, թե ինչպես գնդապետ Շրեդերի մատը մոտենում է այդ կոլոնձներին։

— Բուգի ճանապարհը, պարոնա՛յք, անցնում է Սոկալի մոտով,— բարբառեց գնդապետը մարգարեի տեսքով և հիշողությամբ ցուցամատը շարժեց դեպի Կարպատները, ընդ որում խրվեց այն կոլոնձներից մեկի մեջ, որոնց միջոցով կատուն ջանացել էր ռազմական գործողությունների թատերաբեմն ավելի ռելյեֆ դարձնել։

— Was ist das, meine Herren? [Այս ի՞նչ է, պարոնայք (գերմ.)],— զարմացած դիմեց նա, երբ մատին ինչ-որ բան լղոզվեց:

— Wahrscheinlich Katzendreck, Herr Oberst [Ամենայն հավանականությամբ, կատվի կղկղանք, պարոն գնդապետ (գերմ.)],— բոլորի փոխարեն շատ քաղաքավարի պատասխանեց կապիտան Սագները։

Գնդապետ Շրեդերը նետվեց հարևան գրասենյակը, որտեղից լսվեցին որոտալից նզովքներ և ահռելի սպառնալիքներ, թե նա ամբողջ գրասենյակին կստիպի կատվի թողած հետքերը լիզել։

Հարցաքննությունը կարճ տևեց։ Պարզվեց, որ երկու շաբաթ առաջ կատվին գրասենյակ է բերել կրտսեր գրագիր Ցվիբելֆիշը։ Գործը պարզելուց հետո Ցվիբելֆիշը հավաքեց իր ունեցած-չունեցածը, իսկ ավագ գրագիրը նրան տարավ հաուպտվախտ և նստեցրեց մինչև գնդապետի հետագա կարգադրությունները։

Խորհրդակցությունը փաստորեն դրանով էլ ավարտվեց։

Վերադառնալով սպաների մոտ, զայրույթից կարմրատակած, գնդապետ Շրեդերը մոռացավ, որ անհրաժեշտ է խոսել նաև հոժարական Մարեկի և ինքնակոչ դասակապետ Տևելեսի գործի մասին։

— Խնդրում եմ, պարոնայք սպաներ, պատրաստ լինել և սպասել իմ հետագա կարգադրություններին ու հրահանգներին,— ասաց նա կարճ ու կտրուկ։

Եվ այդպես էլ հոժարականն ու Տևելեսը կալանքի տակ մնացին հաուպտվախտում, և, երբ հետո նրանց միացավ Ցվիբելֆիշը, ի վիճակի եղան «ինն» խաղալու, իսկ խաղից հետո սկսեցին իրենց պահակներին նեղել, պահանջելով, որ նրանք որսան իրենց ներքնակների բոլոր լվերը։

Հետո նրանց մոտ խոթեցին տասներեքերորդ երթային վաշտի եֆրեյտոր Պերոուտկային։ Երբ երեկ ճամբարում լուր էր տարածվել, թե մեկնում են դիրքերը, Պերոուտկան անհետացել էր, և առավոտյան Բրուկում պարեկը նրան գտել էր «Սպիտակ վարդում»։ Նա արդարանում էր, թե մեկնելուց առաջ ցանկացել է տեսնել կոմս Հարրախի՝ Բրուկի մոտ գտնվող նշանավոր ապակեգործարանը, իսկ վերադառնալիս ճանապարհը կորցրել է և միայն առավոտյան, բոլորովին հալից ընկած, մի կերպ հասել է «Սպիտակ վարդին» (իսկ իրականում պառկել էր «Սպիտակ վարդի» Ռոզոչկայի հետ)։

* * *

Դրությունն առաջվա պես պարզ չէր։ Մեկնելո՞ւ են թե ոչ։ Շվեյկը տասնմեկերորդ երթային վաշտի գրասենյակում հեռախոսով խիստ բազմապիսի, լավատեսական և հոռետեսական, կարծիքներ էր լսում։ Տասներկուերորդ երթային վաշտը հեռախոսում էր, թե իբր ինչ-որ մեկը գրասենյակից լսել է, որ նախ շարժուն թիրախների վրա հրաձգային վարժություններ պիտի կատարեն և միայն դրանից հետո մեկնեն։ Այդ լավատեսական հայացքը չէր բաժանում տասներեքերորդ երթային վաշտը, որը հեռախոսում էր, թե հենց նոր քաղաքից վերադարձել է կապրալ Գավլիկը, որը մի երկաթուղային ծառայողից լսել է, թե վագոններն արդեն կայարանում պատրաստ կանգնած են։

Վանեկը Շվեյկի ձեռքից զայրացած խլեց հեռախոսափողը և գոռաց, թե երկաթուղայինները ոչինչ չգիտեն և թե ինքը հենց նոր է եկել գնդի գրասենյակից։

Շվեյկը հաճույքով մնում էր իր դիրքում, հեռախոսի մոտ նստած, և «ի՞նչ նորություն» հարցին պատասխանում, թե առայժմ ոչ մի հաստատ բան չկա։

Այդպես նա պատասխանեց նաև պորուչիկ Լուկաշի հարցին.

— Ի՞նչ նորություն կա ձեզ մոտ։

— Առայժմ ոչ մի հաստատ բան, պարոն օբեր-լեյտենանտ,— ստերիոտիպորեն պատասխանեց նա։

— Ավանա՛կ։ Հեռախոսափողը կախեցեք։

Այնուհետև ստացվեցին մի քանի հեռախոսագրեր, որոնք Շվեյկն ընդունեց ամեն տեսակ վեճերից հետո։

Նա ընդունեց այն հեռախոսագիրը, որ գիշերը նրան թելադրել չէին կարողացել, որովհետև նա լսափողը չէր կախել և քնել էր։ Այդ հեռախոսագիրը վերաբերվում էր այն զինվորների ցուցակին, որոնց հակատիֆային պատվաստում արել կամ չէին արել։

Հետո Շվեյկն ընդունեց պահածոներին վերաբերվող մի ուշացած հեռախոսագիր։ Այդ հարցն արդեն երեկ պարզված էր։

Այնուհետև ստացվեց բոլոր գումարտակներին, վաշտերին ու ստորաբաժանումներին ուղղված հետևյալ հեռախոսագիրը.

«Բրիգադի №75692 հեռախոսագրի պատճենը։ Բրիգադին տրված №172 հրամանը։

Դաշտային խոհանոցների տնտեսության հաշվետվությունները կազմելու ժամանակ անհրաժեշտ մթերքների անունները գրելիս պահպանել հետևյալ կարգը. 1 — միս, 2 — պահածո, 3 — բանջարեղեն թարմ, 4 — բանջարեղեն չորացրած, 5 — բրինձ, 6 — մակարոն, 7 — ձավար, 8 — կարտոֆիլ, փոխանակ առաջվա կարգով գրելու՝ 4 — չորացրած բանջարեղեն, 5 — թարմ բանջարեղեն»։

Երբ Շվեյկն այդ ամենը կարդաց ավագ գրագրին, Վանեկը հանդիսավորապես ասաց, թե նման հեռախոսագրերը արտաքնոց են նետում։

— Դա հնարել է բանակի շտաբում նստած որևէ ապուշ, իսկ հետո հաղորդում են բոլոր դիվիզիաներին, բրիգադներին, գնդերին։

Ապա Շվեյկն ընդունեց մի հրամանագիր ևս, որը այնքան արագ էին թելադրում, որ նա հազիվ կարողացավ բլոկնոտի մեջ խզմզել ծածկագրի պես մի բան. «In der Folge genauer eriaubt gewesen oder das Selbst einern hingegen immerhin eingeholet werden» [Հետևանքով ավելի ճիշտ թույլատրվում է կամ թե չէ ինքնուրույն կերպով ընդհակառակը ենթակա է հատուցման (գերմաներեն բառերի անիմաստ դասավորություն)]։

— Այդ բոլորն ավելորդ բաներ են,— ասաց Վանեկը, երբ Շվեյկը շատ զարմացավ իր գրածի վրա և երեք անգամ բարձրաձայն կարդաց։— Դատարկ բան է, և ուրիշ ոչինչ, թեև, ո՛վ գիտե, գուցե ծածկագրված հեռախոսագիր է։ Մեր վաշտում ծածկագրման բաժանմունք չկա։ Դա էլ կարելի է դեն նետել։

— Ես էլ նույնն եմ կարծում ասաց Շվեյկը,— եթե ես պարոն օբեր-լեյտենանտին ասեի, թե In der Folge genauer eriaubt gewesen oder das Selbst einern hingegen immerhin eingeholet werden, անպայման կնեղանար։

— Այնպիսի շուտ նեղացող մարդիկ են լինում, որ ասել չեմ կարող,— շարունակեց Շվեյկը, նորից խորասուզվելով հիշողությունների մեջ։— Մի անգամ Վիսոչանից տրամվայով գնում էի Պրագա, իսկ Լիբնեում մեր վագոնը մտավ ոմն Նովոտնի։ Հենց որ նրան ճանաչեցի, գնացի մոտը՝ վագոնահարթակ, և խոսք բաց արի, թե, ախր, մենք հայրենակիցներ ենք, երկուսս էլ դրաժովցի, իսկ նա սկսեց վրաս գոռալ, որ իրեն հանգիստ թողնեմ, որ իբր ինձ չի ճանաչում։ Նրան հիշեցնելու համար սկսեցի, բացատրել, թե ինչպես երեխա ժամանակ մորս հետ, որի անունն էր Անտոնիա, գնում էի նրա մոտ, թե հորս անունն էլ Պրոկոպ էր և կալվածքում ստրաժնիկություն էր անում։ Բայց նա դրանից հետո էլ չցանկացավ խոստովանել, թե մենք ծանոթներ ենք։ Այդ ժամանակ նրան էլ ավելի մանրամասն տեղեկություններ հայտնեցի, պատմեցի, թե Դրաժովում երկու Նովոտնիներ կային՝ Տոնդա և Յոսիֆ, և նա հենց այն Յոսիֆն է, որի մասին ինձ Դրաժովից գրել են, թե կնոջը գնդակահարել է, որովհետև կինը նրան հանդիմանել է հարբեցողության համար։ Բայց այդ պահին նա ձեռքը թափով վրա բերեց, ես հարվածից խուսափեցի, և նա առջևի հարթակում ջարդեց վագոնավարի դիմացի ապակին։ Մեզ իջեցրին ու տարան։ Իսկ կոմիսարիատում պարզվեց, որ այդ մարդը նրա համար է այդքան նեղացկոտ, որ անունը բնավ էլ Իոսիֆ Նովոտնի չէ, այլ Էդուարդ Դուբրավա, և որ նա Ամերիկայի Մոնտգոմերի քաղաքից է և եկել է ազգականներին տեսնելու։

Հեռախոսն ընդհատեց Շվեյկի պատմությունը, և գնդացրային զսրամասից մի խռպոտ ձայն նորից հարցրեց, թե արդյոք մեկնելո՞ւ են։ Թե իբր այդ կապակցությամբ առավոտվանից գնդապետի մոտ խորհրդակցություն է տեղի ունենում։

Դռան առաջ երևաց քաթանի պես սփրթնած կադետ Բիգլերը, որ համարվում էր վաշտի ամենամեծ ապուշը, որովհետև հոժարականների վարժախմբում ջանում էր իր գիտելիքներով աչքի ընկնել։ Նա Վանեկին գլխով նշան արեց, որ իր հետևից դուրս գա միջանցք, որտեղ նրանք բավական երկար խոսեցին։ Այնտեղից վերադառնալով, Վանեկն արհամարհաբար քմծիծաղ էր տալիս։

― Ա՛յ քեզ էշ,— ասաց նա Շվեյկին,— ինչ խոսք, լա՜վ տիպ ունենք մեր երթային վաշտում։ Խորհրդակցությունում նա էլ է եղել, և ցրվելիս պարոն օբեր-լեյտենանտը կարգադրել է, որ դասակապետերն ամենայն խստությամբ հրացանները ստուգեն։ Եվ Բիգլերն եկել էր ինձ հարցնելու, թե արդյոք չկարգադրի՞ Ժլեբեկին կապել, քանի որ հրացանը նավթով է մաքրել։— Վանեկն սկսեց տաքանալ։— Այդպիսի տխմար բան է հարցնում ինձ, թեև գիտե, որ ռազմաճակատ են գնում։ Պարոն օրեր-լեյտենանտն երեկ լավ արեց, որ հրամայեց իր սպասյակին արձակել։ Ես այդ լակոտին ասացի, որ իզուր տեղը զինվորներին չգազազեցնի։

— Սպասյակ ասացիք, միտս ընկավ,— ասաց Շվեյկը,— պարոն օբեր-լեյտենանտի համար սպասյակ չգտա՞ք։

— Խելք ունեցեք,— պատասխանեց Վանեկը,— շտապելու կարիք չկա։ Ի միջի այլոց, ես կարծում եմ, որ պարոն օբեր-լեյտենանտը Բալոունին կընտելանա։ Հիմա Բալոունը երբեմն որևէ բան լափում է, բայց հետո, երբ ընկնենք ռազմաճակատ, իր այդ սովորությունը կթողնի։ Այնտեղ թե՛ նա, թե՛ օբեր-լեյտենանտը ուտելու բան չեն ունենա։ Երբ ես նրան ասեմ, թե Բալոունը մնացել է, ոչինչ չի կարող անել։ Դա իմ գործն է, պարոն օբեր-լեյտենանտին չի վերաբերվում։ Իսկ որ գլխավորն է, չպետք է շտապել։

Վանեկը նորից պառկեց իր մահճակի վրա և ասաց.

— Շվեյկ, ինձ մի անեկդոտ պատմեցեք զինվորական կյանքից։

— Կարելի է,— պատասխանեց Շվեյկը,— միայն թե վախենում եմ, որ նորից մեկն ու մեկը զանգահարի։

— Ուրեմն, հեռախոսն անջատեցեք, լարը ետ պտուտակեցեք կամ հեռախոսափողը վերցրեք։

— Լավ,— ասաց Շվեյկը հեռախոսափողը վերցնելով։— Ես ձեզ կպատմեմ մեր վիճակին սազական մի դեպք։ Միայն թե այն ժամանակ իսկական պատերազմի փոխարեն զորաշարժեր էին և ճիշտ այնպիսի իրարանցում էր, ինչպես այսօր. այն ժամանակ էլ չգիտեինք, թե զորանոցներից երբ ենք դուրս գալու։ Ինձ հետ Շից անունով մի պորժիչեցի էր ծառայում։ Լավ տղա էր, միայն թե բարեպաշտ էր ու վախկոտ։ Կարծում էր, թե զորաշարժը մի սարսափելի բան է, որի ժամանակ մարդիկ ծարավից վայր են գլորվում, իսկ սանիտարները նրանց հավաքում են կաթուկ պտուղների պես։ Այդ պատճառով էլ նա առաջուց խմեց, իսկ երբ զորանոցներից զորաշարժերի դուրս եկանք և հասանք Մնիշեկ, ասաց. «Տղե՛րք, ես դրան չեմ դիմանա, ինձ միայն աստված կփրկի»։ Հետո մենք հասանք Գորժովիցի և այնտեղ երկու օր դադար առանք, քանի որ ինչ որ սխալ էր տեղի ունեցել և մենք այնքան արագ էինք առաջ շարժվում, որ քիչ էր մնում մեր թևերից մեզ հետ շարժվող գնդերի հետ միասին գրավեինք թշնամու ամբողջ շտաբը։ Եվ պիտի խայտառակվեինք, որովհետև ըստ առաջադրանքի մեր կորպուսը պետք է ճղեր, իսկ հակառակորդը՝ հաղթեր, քանի որ նրանց մոտ մի քոսոտ էրցհերցոգ կար։ Շիցը մի այսպիսի բան արեց։ Երբ մենք ճամբար դրինք, նա վեր կացավ ու գնաց Գորժովցիի այն կողմում գտնվող մի գյուղ՝ իր համար բան-ման առնելու, և ճաշի ժամանակ վերադարձավ ճամբար։ Օրը շոգ էր, նա էլ թունդ խմած, և ահա ճանապարհի եզրին տեսնում է մի սյուն, սյան վրա մի արկղ, իսկ արկղի մեջ, ապակու տակ, սուրբ Յան Նեպոմուցկու արձանիկը։ Աղոթում է նա սուրբ Յանին և ասում. «Երևի շոգից նեղվում ես, վատ չէր լինի մի բան խմեիր»։ Արևկող տեղ ես կանգնած։ Վայ թե շարունակ քրտնում ես»։ Թափ է տալիս երթային տափաշիշը, խմում ու ասում. «Մի կում էլ քեզ համար եմ թողել, նեպոմուկցի Յան»։ Հետո սթափվում է, բոլորը լակում և նեպոմուկցի սուրբ Յանին ոչինչ չի մնում։ «Մեղա՛ քեզ, տեր,— բացականչում է նա,— նեպոմուկցի սուրբ Յան, դու ինձ պետք է ներես, դրա համար ես քեզ վարձահատույց կլինեմ»։ Եվ բարի Շիցը, նեպոմուկցի սուրբ Յանին խղճալով, ապակին կոտրում է, սրբի արձանիկը հանում, կոխում գիմնաստյորկայի տակ և բերում ճամբար։ Դրանից հետո սուրբ Յան Նեպոմուցկին նրա հետ ծղոտի վրա էր քնում։ Երթերի ժամանակ Շիցը նրան հետը ման էր ածում պայուսակի մեջ դրած, և թուղթ խաղալիս միշտ բախտը բանում էր։ Որտեղ էլ որ դադար առնեինք, նա միշտ պիտի տաներ, քանի դեռ չէինք հասել Պրախենսկո։ Տեղավորվեցինք Դրագենիցիում, և նա սկսեց մի գլուխ տանուլ տալ։ Երբ առավոտյան արշավի դուրս եկանք, սուրբ Յան Նեպոմուցկին, օղակը վզին, կախված էր ճանապարհի եզրին կանգնած տանձենու ճյուղից։ Ահա և ձեզ անեկդոտ, իսկ հիմա հեռախոսափողը կախեմ։

Եվ հեռախոսը նորից սկսեց ներընկալել ճամբարի ջղային կյանքի ջղաձգությունները։ Հանգստի հարմոնիան այստեղ խախտված էր։

Նույն այդ պահին պորուչիկ Լուկաշն իր սենյակում ուսումնասիրում էր գնդի շտաբից հենց նոր նրան հանձնված ծածկագիրն ու դրա վերծանման ուղեցույցը և միաժամանակ մի ծածկագիր հրաման, թե երթային գումարտակն ի՛նչ ուղղությամբ պետք է շարժվի գեպի Գալիցիայի սահմանը (առաջին էտապ).

7217 — 1238 — 475 — 2121 — 35 = Մոշոն,

8922 — 375 — 72 — 82 = Ռաբ,

4432 — 1238 — 7217 — 375 — 8922 — 35 = Կոմարնո,

7282 — 9299 — 310 — 7881 — 298 — 475 = Բուդապեշտ։

Վերծանելով այդ թվերը, պորուչիկ Լուկաշը հառաչեց.

— Der Teufel soll das buserieren [Գերմանական կոպիտ հայհոյանք]։

Էջեր` 1 2 3 4 5